Etyka zawodu psychologa Jerzy Brzeziński, Barbara Chyrowicz, Zuzanna Toeplitz, Małgorzata Toeplitz-Winiewska

Spis treści książki

Wprowadzenie 13 Część I. Etyka ogólna - etyka zawodowa 21 Rozdział 1 21 Etyka jako filozoficzny namysł nad moralnością (Barbara Chyrowicz) 21 1.1. Sposoby badania fenomenu moralności 22 1.2. Specyfika filozoficznej refleksji nad moralnością 25 1.3. Kryteria moralnej powinności działania 31 1.3.1. Szczęście własne i szczęście społeczności 32 1.3.2. Zgoda społeczna i zgoda racjonalnych podmiotów 34 1.3.3. Szacunek dla osoby jako podstawa moralności 35 1.4. Specyfika nauczania etyki 38 1.5. Podsumowanie 39 Rozdział 2 41 Etyka stosowana: teoria w praktyce (Barbara Chyrowicz) 41 2.1. Moralny partykularyzm 42 2.2. Typy teorii etycznych 45 2.3. Modele etyki stosowanej 49 2.3.1. Model ,,od góry do dołu" 49 2.3.2. Model ,,od dołu do góry" 50 2.3.3. Koherentyzm 52 2.4. Problem uszczegóławiania norm moralnych 53 2.5. Etyki stosowane a moralne problemy współczesności 56 2.6. Podsumowanie 60 Rozdział 3 64 Etyka zawodu psychologa - etyka psychologiczna (Barbara Chyrowicz) 64 3.1. Psychologia a etyka 64 3.2. Zdrowie psychiczne a zdrowie moralne 67 3.2.1. Poczucie własnej wartości i szacunek dla samego siebie 72 3.2.2. Integracja i prawość 73 3.2.3. Autonomia osoby i autonomia moralna 74 3.2.4. Samorealizacja i autentyczność 76 3.2.5. Społeczne interakcje i odpowiedzialność 76 3.2.6. Realizm poznania i prawdomówność 77 3.3. Etyka dla psychologów 78 3.4. Podsumowanie 84 Rozdział 4 87 ,,Etyczna wrażliwość" psychologii i psychologów (Barbara Chyrowicz) 87 4.1. Człowiek jako ,,przedmiot badawczy": ,,moralna anatomia" podmiotu 89 4.1.1. Moralne działanie 90 4.1.2. Moralny charakter 93 4.1.3. Wartości moralne 94 4.1.4. Rozumowanie moralne 95 4.1.5. Emocje moralne 97 4.1.6. Tożsamość moralna 98 4.1.7. Sumienie 99 4.2. Wolność czy determinizm? Moralna autonomia podmiotu 100 4.3. Moralny wymiar diagnozy psychiatrycznej 104 4.3.1. Kłopoty z ,,normalnością" 104 4.3.2. Nadużywanie diagnozy do celów pozaterapeutycznych 106 4.4. Problem przymusowej terapii 108 4.5. Podsumowanie 109 Rozdział 5 111 Psychologia moralności (Barbara Chyrowicz) 111 5.1. Specyfika psychologii moralności 112 5.2. Moralne emocje 114 5.2.1. Związek moralnych emocji z sądami moralnymi 114 5.2.2. Rodzaje moralnych emocji 116 5.3. Moralne motywacje 118 5.3.1. Cechy motywacji 118 5.3.2. Filozoficzne teorie moralnej motywacji 120 5.3.3. Neurofizjologiczne podłoże moralnej motywacji 121 5.4. Podsumowanie 122 Rozdział 6 125 Podstawowe zasady, które powinny być respektowane przez psychologa (Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 125 6.1. Cechy zawodu zaufania publicznego 126 6.2. Podstawowe zasady etyczne w zawodzie psychologa 132 6.2.1. Działanie na rzecz dobra klienta i nieszkodzenie mu 133 6.2.2. Odpowiedzialność zawodowa 134 6.2.3. Integralność i uczciwość psychologa 135 6.2.4. Zasada sprawiedliwości 135 6.2.5. Respektowanie praw człowieka i poszanowanie jego godności 136 6.2.5.1. Autonomia i podmiotowość klienta 137 6.2.5.2. Poszanowanie godności 139 6.2.5.3. Prawo do prywatności, intymności 140 6.2.5.4. Tajemnica zawodowa psychologa 140 6.3. Podsumowanie 146 Część II. PSYCHOLOG JAKO BADACZ I JAKO NAUCZYCIEL AKADEMICKI 149 Rozdział 7 149 Neuroetyka (Barbara Chyrowicz) 149 7.1. Neuroetyka: wyzwanie XXI wieku 149 7.1.1. Próby zdefiniowania neuroetyki 150 7.1.2. Działy neuroetyki 152 7.2. Obszary badawcze i problemy neuroetyki 154 7.3. Neurodeterminizm? 157 7.4. Problem doskonalenia ludzkiej psychiki 158 7.4.1. Doskonalenie nastroju 159 7.4.2. Doskonalenie poznawcze: ,,doping dla mózgu" 162 7.5. Psychochirurgia 165 7.6. Podsumowanie 167 Rozdział 8 167 Psycholog wobec osób uczestniczących w badaniach naukowych - między poprawnością metodologiczną a poprawnością etyczną (Jerzy Brzeziński) 169 8.1. Dwa poziomy ingerencji badacza w psychikę osoby uczestniczącej w badaniu 169 8.2. Etyczne standardy postępowania badacza wobec osób uczestniczących w badaniu 172 8.2.1. Zasada świadomej zgody 172 8.2.2. Zasady: poufności, prywatności i anonimowości 178 8.2.3. Naruszanie autonomii jednostki w trakcie badania naukowego i narażanie jej na przeżywanie dyskomfortu, wstydu, lęku, bólu itp. 182 8.2.4. Stosowanie instrukcji maskujących (deception); rola spotkania psychologa z osobami uczestniczącymi w badaniu po jego zakończeniu (debriefing) 188 8.3. Eksperymenty Solomona Ascha, Stanleya Milgrama i Philipa G. Zimbardo w świetle akceptowanych przez społeczność psychologów standardów etycznych 194 8.3.1. Opis eksperymentów 196 8.3.1.1. Eksperyment Ascha 197 8.3.1.2. Eksperyment Milgrama 199 8.3.1.3. Eksperyment Zimbardo 201 8.3.2. Naruszenia standardów etycznych 202 8.4. Podsumowanie 206 Rozdział 9 207 Powinności psychologa (jako badacza) wobec członków społeczności naukowej (Jerzy Brzeziński) 207 9.1. Psycholog jako członek społeczności naukowej 207 9.2. Fabrykowanie i fałszowanie wyników - manipulowanie wynikami surowymi w trakcie ich analizy statystycznej oraz naginanie analiz statystycznych wyników 210 9.3. Zafałszowany obraz udziału badacza w powstanie publikacji - plagiatowanie, ghostwriting, guest authorship 215 9.4. Magistrant i doktorant jako autorzy i współautorzy opublikowanych prac awansowych 223 9.4.1. Prawa magistranta i promotora do pracy magisterskiej 223 9.4.2. Rola promotora w powstawaniu pracy doktorskiej 225 9.4.3. Praca doktorska jako spójny tematycznie zbiór rozdziałów i artykułów 226 9.4.4. Doktorant jako współautor artykułu wchodzącego w skład pracy doktorskiej 227 9.5. Krytyka naukowa; opiniowanie prac naukowych (artykułów i książek) przeznaczonych do druku oraz projektów badawczych 231 9.6. Podsumowanie 240 Rozdział 10 241 Jak uczyć etyki zawodowej na studiach psychologicznych? (Zuzanna Toeplitz) 241 10.1. Miejsce problemów etycznych w programach zajęć podstawowych 242 10.2. Nauczanie umiejętności psychologicznych 246 10.2.1. Ćwiczenia 246 10.2.2. Warsztaty i treningi 248 10.3. Modelowanie postaw 249 10.4. Podsumowanie 251 Rozdział 11 253 Zasady etyczne nauczania psychologii i prowadzenia szkoleń dla innych profesji (Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 253 11.1. Użyteczność psychologii dla wykonywania innych zawodów - dostosowanie programu zajęć 253 11.2. Zasady prezentacji metod psychologicznych 255 11.3. Znaczenie kontraktu w zajęciach angażujących osobiste problemy uczestników 257 11.4. Podsumowanie 258 Część III. PSYCHOLOG JAKO DIAGNOSTA 261 Rozdział 12 261 Podstawowe zasady etycznego prowadzenia diagnozy (Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 261 12.1. Cechy relacji psycholog-klient 267 12.2. Etapy procesu diagnostycznego 270 12.2.1. Kontrakt diagnostyczny 271 12.2.2. Przebieg badania diagnostycznego 277 12.2.3. Zakończenie procesu diagnostycznego 280 12.3. Podsumowanie 284 Rozdział 13 285 Dokumentacja psychologiczna (Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 285 13.1. Dokumentacja diagnostyczna 290 13.2. Dokumentacja terapeutyczna 292 13.3. Ochrona dokumentacji a tajemnica zawodowa 294 13.4. Dylematy etyczne i problemy organizacyjne 295 13.5. Podsumowanie 297 Rozdział 14 299 Stosowanie testów psychologicznych w badaniach diagnostycznych (Jerzy Brzeziński) 299 14.1. Testy psychologiczne a model EBA diagnozy psychologicznej 299 14.2. Obszary możliwych nadużyć popełnianych przez osoby stosujące testy psychologiczne w świetle Standardów dla testów stosowanych w psychologii i pedagogice 305 14.2.1. Konstruowanie, stosowanie i rozpowszechnianie testów psychologicznych 308 14.2.2. Kontekst teorii psychologicznej 317 14.2.3. Kontekst teorii testu i teorii statystycznej 319 14.2.4. Interpretowanie wyników testów psychologicznych: interpretacja przedziałowa versus punktowa 324 14.2.5. Adaptacja kulturowa testów pochodzących z innego obszaru kulturowego 330 14.3. Podsumowanie 337 Rozdział 15 Formułowanie orzeczeń i opinii psychologicznych (Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 339 15.1. Zasady przygotowania opinii psychologicznej 342 15.2. Znaczenie opinii wydawanych przez psychologów 346 15.3. Podsumowanie 348 Część IV. PSYCHOLOG JAKO SPECJALISTA UDZIELAJĄCY POMOCY PSYCHOLOGICZNEJ 351 Rozdział 16 351 Udzielanie pomocy psychologicznej (Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 351 16.1. Pomoc psychologiczna jako działanie prospołeczne 352 16.2. Formy pomocy psychologicznej 354 16.3. Zaufanie interpersonalne jako podstawa pomocy psychologicznej 357 16.4. Podstawowe zasady etyczne w psychoterapii 359 16.4.1. Niebezpieczeństwa związane ze specyficzną rolą psychoterapeuty 360 16.4.2. Zawieranie kontraktu psychoterapeutycznego 363 16.4.3. Poufność w przebiegu psychoterapii 368 16.4.3.1. Poufność a wymiar sprawiedliwości 370 16.4.3.2. Warunki naruszenia tajemnicy zawodowej 371 16.4.4. Konflikt ról a psychoterapia 373 16.4.5. Zakończenie procesu terapeutycznego 376 16.5. Psychoterapia klientów ze specyficznymi problemami 377 16.6. Kontrola merytoryczna i dbałość o własną kondycję psychiczną psychoterapeuty 380 16.7. Udzielanie pomocy psychologicznej na odległość 382 16.8. Podsumowanie 387 Rozdział 17 389 Problemy i dylematy etyczne w pracy psychologa sądowego (Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 389 17.1. Role psychologa pracującego dla wymiaru sprawiedliwości - etyka zawodowa a wymogi prawa 389 17.2. Psycholog jako biegły sądowy 391 17.2.1. Dylematy w przygotowaniu opinii w procedurze karnej 392 17.2.2. Specyfika diagnozowania na potrzeby spraw cywilnych 395 17.2.3. Trudności diagnostyki psychologicznej w sprawach rodzinnych 396 17.3. Etyczne uwikłania psychologa penitencjarnego 398 17.4. Zasady etyczne w Wytycznych dla psychologa sądowego APA 398 17.5. Podsumowanie 403 Rozdział 18 405 Psycholog w środkach masowego przekazu (Zuzanna Toeplitz) 405 18.1. Społeczna rola psychologa 405 18.2. Zasady etyczne występowania w mediach 407 18.2.1. Kompetencje 409 18.2.2. Tajemnica zawodowa 412 18.2.3. Wrażliwość 413 18.2.4. Szacunek dla innych 414 18.3. Podsumowanie 415 Rozdział 19 417 Opieka nad osobami chorymi, starymi i umierającymi (Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 417 19.1. Etyczne aspekty bólu i cierpienia 417 19.2. Kontakty psycholog-rodzina chorego oraz personel medyczny 422 19.3. Opieka hospicyjna 424 19.4. Podsumowanie 425 Rozdział 20 427 Niepełnoletni jako klient psychologa (Zuzanna Toeplitz) 427 20.1. Rożne kategorie klientów niepełnoletnich 428 20.2. Specyfika relacji psycholog-osoba niepełnoletnia 429 20.2.1. Udzielanie zgody 431 20.2.2. Informacje zwrotne 435 20.2.3. Tajemnica zawodowa 437 20.3. Prawa rodziców i opiekunów 438 20.4. Podsumowanie 440 CZĘŚĆ V. PRZYPADK ILUSTRUJĄCE ETYCZNE ZASADY PRACY PSYCHOLOGA ORAZ DYLEMATY (Zuzanna Toeplitz, Małgorzata Toeplitz-Winiewska) 445 Wstęp - rozwiązywanie dylematów etycznych 445 Rozdział 21 449 Uzyskiwanie zgody klienta - kontrakt 449 21.1. Szczególne przypadki, gdy zgoda musi być na piśmie 450 21.2. Zgoda na diagnozę, zgoda na interwencję psychologiczną (terapię) 456 21.3. Podsumowanie 464 Rozdział 22 467 Kompetencje psychologa 467 22.1. Kompetencje merytoryczne 468 22.1.1. Wiedza teoretyczna, konieczność kształcenia ustawicznego 468 22.1.2. Wiedza psychometryczna 479 22.1.3. Wiedza prawna - znajomość przepisów obowiązujących psychologa 485 22.1.4. Współpraca z psychologami i innymi specjalistami 488 22.2. Kompetencje personalne 492 22.2.1. Bezstronność i obiektywizm 493 22.2.2. Wykraczanie poza kompetencje 496 22.2.3. Konflikt ról zawodowych i prywatnych 500 22.2.4. Osobiste problemy i konflikty 505 22.2.5. Zdolność psychiczna i fizyczna do wykonywania roli zawodowej 507 22.2.6. Niewłaściwe wykorzystywanie wpływu 511 22.2.7. Świadomość własnych ograniczeń osobistych - superwizja i konsultacja 516 22.3. Podsumowanie 519 Rozdział 23 521 Psycholog a instytucja 521 23.1. Psycholog w sądzie 521 23.2. Psycholog a wymagania instytucjonalne 528 23.3. Podsumowanie 547 Rozdział 24 549 Jak rozwiązywać dylematy etyczne. Analiza przykładu 549 24.1. Identyfikacja problemów etycznych i praktycznych 552 24.2. Możliwe drogi postępowania 555 24.3. Natychmiastowe i odległe konsekwencje - elementy ryzyka i korzyści zaproponowanych rozwiązań 556 24.4. Wybór sposobu postępowania i przyjęcie na siebie pełnej odpowiedzialności 558 24.5. Podsumowanie 559 Bibliografia 561 Indeks nazwisk 586 Indeks rzeczowy 593 O autorach