Zawód psycholog Dorota Bednarek

Spis treści książki

Podziękowania 15 Wstęp 17 1. Zawód psychologa w świetle prawa 21 1.1. Prawna definicja zawodu psychologa 21 1.2. Psycholog jako zawód zaufania publicznego 22 1.2.1. Prawne koncepcje zawodu zaufania publicznego i zawodu regulowanego 22 1.2.2. Zawody zaufania publicznego w świadomości współczesnych Polaków 28 1.3. Samorząd zawodowy i inne organizacje zawodowe 29 1.3.1. Regulacje prawne i organizacje zawodowe psychologów w innych krajach 29 1.3.2. Sytuacja prawna innych zawodów zaufania publicznego w Polsce 32 1.3.3. Samorząd zawodowy psychologów w Polsce 35 1.3.4. Zrzeszenia psychologów w Polsce 35 1.3.5. Międzynarodowe zrzeszenia psychologów 38 1.4. Prawo do wykonywania zawodu psychologa 40 1.4.1. Prawo do wykonywania zawodu psychologa w zapisie ustawy 40 1.4.2. Faktyczne prawo do wykonywania zawodu psychologa 42 1.4.3. Konsekwencje niejasności prawnychw regulacji zawodu psychologa i losy ustawy 51 Literatura zalecana 56 Bibliografia 56 Akty prawne 57 2. Odpowiedzialność w zawodzie psychologa 61 2.1. Rodzaje odpowiedzialności psychologów w praktyce zawodowej 61 2.1.1. Odpowiedzialność karna 61 2.1.2. Odpowiedzialność cywilna 63 2.1.3. Odpowiedzialność dyscyplinarna 64 2.2. Prawa klienta/pacjenta w kontekście odpowiedzialności zawodowej psychologa 70 Akty prawne 72 3. Źródła zasad etycznych w zawodzie psychologa 75 3.1. Etyka filozoficzna a etyka stosowana 75 3.2. Kodeksy etyki różnych zawodów 79 3.3. Etyka zawodowa w zawodzie psychologa 81 3.3.1. Kodeksy etyczne Polskiego Towarzystwa Psychologicznego 82 3.3.2. Zasady etyki zawodu psychologa wg Kodeksu Etyki Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego 84 3.3.3. Kodeksy etyczne innych stowarzyszeń psychologicznych 85 3.4. Zasady etyczne a regulacje prawne 86 3.4.1. Konflikt zasad etycznych i przepisów prawa 87 3.4.2. Konflikt zasad etycznych i wymogów organizacji 88 3.4.3. Absolutny zakaz łamania praw człowieka 88 3.5. Kontrowersje wokół kodeksów etyki 88 3.6. Jak rozstrzygać wątpliwości etyczne? 90 Literatura zalecana 94 Bibliografia 94 4. Podstawowe zasady etyczne w pracy psychologa 97 4.1. Zasada A: Działanie dla dobra i nieszkodzenie 99 4.2. Zasada B: Wierność i odpowiedzialność 102 4.3. Zasada C: Uczciwość i prawość 126 4.4. Zasada D: Sprawiedliwość 128 4.5. Zasada E: Szacunek dla ludzkich praw i ludzkiej godności 129 Literatura zalecana 135 Bibliografia 135 Akty prawne 137 5. Tajemnica zawodowa 139 5.1. Pojęcie tajemnicy zawodowej 139 5.2. Tajemnica w zawodzie psychologa - podstawy prawne 141 5.3. Jak długo obowiązuje tajemnica zawodowa? 143 5.4. Ograniczenia tajemnicy zawodowej w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia 143 5.5. Tajemnica zawodowa psychologa a sąd, prokuratura i policja 146 5.5.1. Bezwzględny zakaz dowodowy 146 5.5.2. Społeczny obowiązek denuncjacji 148 5.5.3. Prawny obowiązek denuncjacji 156 5.5.4. Psycholog jako świadek w procesie karnym 162 5.5.5. Psycholog jako świadek w postępowaniu cywilnym 164 5.5.6. Tajemnica w pracy biegłego sądowego 165 5.6. Zagrożenie poufności w kontekście terapii grupowej lub terapii par 166 5.7. Ograniczenia poufności w usługach na zlecenie strony trzeciej 167 5.8. Ujawnienie informacji w celach dydaktycznych 167 5.9. Ujawnienie informacji w celu uzyskania konsultacji 168 5.10. Ujawnienie informacji poufnej na życzenie klienta 169 5.11. Ujawnienie informacji poufnych w związku z obroną psychologa 170 5.12. Zabezpieczenie poufności przy współpracy z innymi specjalistami 171 Literatura zalecana 171 Bibliografia 172 Akty prawne 173 6. Dokumentacja psychologiczna 177 6.1. Standardy APA w zakresie dokumentacji 178 6.1.1. Cel tworzenia dokumentacji 178 6.1.2. Co podlega udokumentowaniu 179 6.1.3. Sposób organizacji dokumentacji 181 6.1.4. Etyczne standardy tworzenia i zabezpieczania dokumentacji psychologicznej 183 6.2. Regulacje prawne związane z przetwarzaniem danych osobowych (RODO) 189 6.2.1. Dane osobowe w praktyce psychologicznej 190 6.2.2. Podstawa prawna przetwarzania danych osobowych 192 6.2.3. Prawa osoby, której dotyczą dane osobowe 194 6.2.4. Zasady ochrony prywatności i danych osobowych 198 6.3. Prawne regulacje dotyczące dokumentacji w niektórych obszarach praktyki 6.3.1. Dokumentacja psychologiczna - ogólna 200 6.3.2. Dokumentacja medyczna i dokumentacja psychologiczna w kontekście świadczeń leczniczych 201 6.4. Prywatność a dokumentacja zewnętrzna (,,jawna") 206 6.5. Okres przechowywania dokumentacji psychologicznej 208 6.6. Etyczne i prawne zasady udostępniania dokumentacji innym podmiotom 211 6.6.1. Opracowania statystyczne na podstawie dokumentacji psychologicznej 212 6.6.2. Dostęp do dokumentacji innych specjalistów pracujących z klientem 213 6.6.3. Opracowania do celów naukowych 214 6.7. Ograniczenie uprawnień organów ścigania w dostępie do dokumentacji psychologicznej 214 6.7.1. Dokumentacja psychologiczna jako dowód w procesie karnym 215 6.7.2. Dokumentacja psychologiczna jako dowód w procesie cywilnym 220 Literatura zalecana 222 Bibliografia 222 Akty prawne 223 7. Świadoma zgoda na usługę psychologiczną 225 7.1. Prawo klienta do dobrowolnego i świadomego korzystania z usług psychologicznych 225 7.1.1. Zgoda na przetwarzanie danych osobowych 227 7.1.2. Zgoda na usługę psychologiczną osób z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych 227 7.1.3. Usługa psychologiczna bez zgody 228 7.2. Informacje niezbędne do podjęcia świadomej zgody 234 7.2.1. Rzetelna informacja o kwalifikacjach psychologa 235 7.2.2. Rzetelna informacja o metodzie pracy i jej alternatywach 235 7.2.3. Rzetelna informacja o poufności i jej ograniczeniach 236 7.2.4. Uzgodnienie celu, zakresu i sposobu realizacji usługi 236 7.2.5. Rzetelna informacja o prawach klienta 237 7.3. Uzgodnienie praktycznych aspektów usługi 239 7.3.1. Konflikt interesów i różnorodność ról 239 7.3.2. Odpłatność 239 7.3.3. Wymiar czasowy 240 Załącznik 1. Lista kontrolna zagadnień etycznych związanych z poinformowaną zgodą 240 Załącznik 2. Lista kontrolna związana z podjęciem się usługi psychologicznej 242 Literatura zalecana 243 Bibliografia 243 Akty prawne 243 8. Standardy etyczne w diagnozie psychologicznej 245 8.1. Opinia psychologiczna na podstawie badania diagnostycznego 245 8.2. Zasady ogólne etycznego postępowania diagnostycznego 246 8.3. Podmiotowe traktowanie klienta 246 8.3.1. Minimalizacja wtargnięcia (standard 4.04 - Minimalizacja wtargnięcia; APA, 2017) 247 8.3.2. Diagnoza a badania naukowe 247 8.4. Zapewnienie optymalnego funkcjonowania klienta 248 8.5. Standardy diagnozy 249 8.6. Dobór narzędzi diagnostycznych 250 8.6.1. Odpowiedzialne rozróżnienie między diagnozą psychologiczną a badaniem testowym 250 8.6.2. Kontrowersje wokół technik projekcyjnych 252 8.6.3. Prawo do stosowania narzędzia diagnostycznego 253 8.6.4. Kwalifikacje użytkownika narzędzi diagnostycznych 255 8.7. Przedstawienie wniosków diagnostycznych 256 8.7.1. Pisemna opinia, orzeczenie, raport 257 8.7.2. Ustna informacja zwrotna 258 8.8. Diagnoza grup szczególnych (niepełnosprawność, obca kultura/ obcy język) 260 8.8.1. Bariera językowa 260 8.8.2. Bariera kulturowa 262 8.8.3. Modyfikacja procedury i niedostosowanie prób normalizacyjnych 263 Literatura zalecana 266 Bibliografia 267 Akty prawne 269 9. Standardy etyczne w pomocy psychologicznej 271 9.1. Kwalifikacje do udzielania pomocy psychologicznej 272 9.1.1. Interwencja oparta na dowodach 273 9.1.2. Kontekst prawny 275 9.2. Pomoc psychologiczna a autonomia i integralność klienta 276 9.3. Zawarcie kontraktu na pomoc psychologiczną 278 9.4. Terapia dla rodzin lub grup 279 9.5. Terapia dla osób znajdujących się już pod opieką psychologa 280 9.6. Niedostępność terapii 280 9.7. Zakończenie terapii 281 9.8. Monitorowanie skuteczności interwencji. Superwizja 282 Literatura zalecana 284 Bibliografia 284 10. Usługi psychologiczne na zlecenie strony trzeciej - problem dobrowolności, podmiotowości i poufności 287 10.1. Diagnoza psychologiczna w procesie ubiegania się o pracę 290 10.2. Prawnie wymagana ocena psychologiczna w celu określenia zdolności do wykonywania zawodu lub funkcji 291 10.3. Pobór do wojska 291 10.4. Usługa psychologiczna na zlecenie pracodawcy 292 10.5. Przymusowe badanie psychologiczne na zlecenie wymiaru sprawiedliwości 293 10.6. Dokumentacja psychologiczna w systemie oświaty 294 Literatura zalecana 294 Bibliografia 295 Akty prawne 295 11. Przeciwdziałanie dyskryminacji w praktyce psychologicznej 297 11.1. Dyskryminacja - kontekst prawny 298 11.2. Przejawy dyskryminacji w praktyce psychologicznej 300 11.2.1. Odmowa świadczenia 300 11.2.2. Niezróżnicowane postrzeganie osób należących do mniejszości 305 11.2.3. Niedostosowanie świadczenia do specyficznych potrzeb osób należących do mniejszości 306 11.2.4. Nieuwzględnianie zagrożenia stereotypem 307 11.2.5. Przeżywanie negatywnych uczuć 308 11.3. Dyskryminacja wynikająca z ograniczeń kompetencji psychologów 308 11.3.1. Ograniczenia kompetencji w usługach dla klientów z zaburzeniami somatycznymi 309 11.3.2. Ograniczenia kompetencji w usługach dla klientów z grup mniejszościowych 312 11.4. Dyskryminacja wynikająca z uprzedzeń żywionych przez psychologa 313 11.4.1. Obowiązek eliminowania uprzedzeń 314 11.4.2. Zalecenia dla psychologów świadczących usługi populacjom zróżnicowanym etnicznie, językowo, kulturowo i seksualnie 320 Literatura zalecana 324 Bibliografia 325 Akty prawne 327 12. Usługi psychologiczne na odległość 329 12.1. Czy możliwa jest etyczna usługa psychologiczna na odległość? 329 12.2. Opracowania dotyczące zasad etycznych w usługach na odległość 330 12.3. Zalety kontaktu psychologicznego na odległość 331 12.4. Zagrożenia dla praw klienta w usługach na odległość 332 12.4.1. Poufność w usługach na odległość 332 12.4.2. Sytuacja kryzysowa w usługach na odległość 333 12.4.3. Świadoma zgoda w usługach na odległość 335 12.4.4. Wyznaczenie granic 335 12.5. Specyfika telepsychoterapii 336 12.6. Diagnoza psychologiczna przez internet 337 12.6.1. Zalety i ograniczenia 337 12.6.2. Testy do samodzielnego rozwiązania w celu rozwoju osobistego i pogłębienia samoświadomości vs. diagnoza psychologiczna 338 12.7. Bezpieczeństwo narzędzi diagnostycznych w internecie 344 Literatura zalecana 344 Bibliografia 345 13. Usługi psychologiczne na rzecz dzieci 347 13.1. Zgoda na usługę psychologiczną wobec dzieci 348 13.1.1. Władza rodzicielska - aspekt prawny 348 13.1.2. Wyrażenie zgody na usługę psychologiczną wobec dziecka - kwestie prawne 350 13.1.3. Zgoda na usługę psychologiczną na terenie instytucji, pod której opieką znajduje się dziecko 350 13.1.4. Kontrowersje wokół minimalnego wieku dla wyrażenia świadomej zgody - regulacje w kodeksie cywilnym 352 13.1.5. Kontrowersje wokół minimalnego wieku dla wyrażenia świadomej zgody - jak kwestia zgody dziecka jest regulowana w zawodzie lekarza 353 13.1.6. Wyrażenie przyzwolenia na usługę psychologiczną przez dziecko 355 13.2. Odpowiedzialność za samopoczucie dziecka w trakcie kontaktu 360 13.2.1. Obecność osoby bliskiej 361 13.3. Poszanowanie podmiotowości dziecka 362 13.3.1. Poszanowanie podmiotowości dziecka a wywiad z rodzicami 362 13.3.2. Poszanowanie podmiotowości dziecka a udzielanie informacji zwrotnych 363 13.3.3. Zdefiniowanie obszaru świadczenia i minimalizacja wtargnięcia 364 13.4. Dylemat klient-dziecko czy klient-rodzic 365 13.5. Zasada poufności i jej ograniczenia w usługach wobec dzieci 367 13.6. Dziecko w badaniach naukowych 368 13.6.1. Dobrowolność udziału dzieci w psychologicznych badaniach naukowych 368 13.6.2. Czy badania naukowe z udziałem dzieci są konieczne? 369 Literatura zalecana 371 Bibliografia 371 Akty prawne 372 14. Zasady etyki w naukowych badaniach psychologicznych 375 14.1. Prawne aspekty przestrzegania zasad etyki w psychologicznych badaniach naukowych 376 14.1.1. Regulacja badań biomedycznych 376 14.1.2. Regulacje w badaniach naukowych z udziałem ludzi w innych krajach 380 14.1.3. Regulacje w badaniach naukowych z udziałem zwierząt 382 14.1.4. Polskie regulacje w psychologicznych badaniach naukowych z udziałem ludzi 384 14.2. Świadoma zgoda na udział w badaniu 387 14.2.1. Regulacje prawne dotyczące przetwarzania wrażliwych danych osobowych 390 14.2.2. Świadoma zgoda na rejestrację głosu i wizerunku 391 14.2.3. Zgoda na ujawnienie dodatkowych informacji 392 14.2.4. Zgoda na udział w badaniach osób bez zdolności lub z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych 392 14.2.5. Odstąpienie od świadomej zgody w badaniach naukowych 392 14.2.6. Informacja o przetwarzaniu danych osobowych (RODO) 393 14.3. Poufność informacji w badaniach naukowych 394 14.3.1. Przechowywanie danych 395 14.3.2. Ujawnienie osobie badanej wrażliwych danych z badania naukowego 396 14.3.3. RODO a badania naukowe 398 14.4. Zgoda instytucji 405 14.5. Udział w badaniu osób podległych (klient/pacjent, student) 405 14.6. Problemy związane z wykluczaniem osób z badań 406 14.7. Wynagrodzenie za udział w badaniach 407 14.8. Procedury maskujące 408 14.8.1. Procedura odkłamania 409 14.8.2. Odstąpienie od procedury odkłamania 410 14.9. Minimalizowanie szkód 410 14.10. Badanie naukowe weryfikujące skuteczność terapii 411 14.11. Badania naukowe przez internet 413 14.11.1. Poufność w badaniach internetowych 413 14.11.2. Problem świadomej zgody w badaniach internetowych 414 14.11.3. Maskowanie, odkłamanie i dyskomfort w badaniach internetowych 414 Załącznik 1. Lista kontrolna zagadnień etycznych w badaniu naukowym 417 Załącznik 2. Lista kontrolna zagadnień etycznych związanych ze świadomą zgodą na badanie 418 Literatura zalecana 420 Bibliografia 420 Akty prawne 422 15. Zasady etycznego postępowania podczas rozpowszechniania wyników badań, wiedzy psychologicznej i popularyzacji 425 15.1. Rozpowszechnianie wyników badań naukowych i wiedzy naukowej 425 15.1.1. Plagiatorstwo 426 15.1.2. Zasady powoływania się na literaturę cytowaną 429 15.1.3. Zasady cytowania i parafrazowania 429 15.1.4. Zgoda na reprodukcję 431 15.2. Autorstwo publikacji 432 15.3. Powtórna publikacja danych 433 15.4. Udostępnianie danych do weryfikacji 434 15.5. Recenzja naukowa 434 15.6. Unikanie konfliktu interesów 434 Literatura zalecana 436 Bibliografia 436 Akty prawne 437 16. Tożsamość zawodowa psychologa i prawa psychologa 439 16.1. Prawa psychologa 443 16.1.1. Prawo do niezależności zawodowej 444 16.1.2. Prawo do zrzeszania się 444 16.1.3. Prawo do ustawicznego kształcenia 445 16.1.4. Prawo do błędu 445 16.1.5. Prawo do obrony 446 16.1.6. Prawo do uzyskania wsparcia 446 16.1.7. Prawo do korzystania z wyników pracy innych specjalistów 447 16.1.8. Prawo do odmowy składania zeznań 447 16.1.9. Prawo do odmowy wobec pracodawcy lub współpracownika 447 16.1.10. Prawo do odmowy informacji wobec klienta 447 16.1.11. Prawo do odmowy świadczenia w szczególnych sytuacjach 448 16.1.12. Prawo do przerwania usługi w szczególnych sytuacjach 451 16.1.13. Prawo do autorskich metod pracy 452 16.1.14. Prawo do ochrony osobistych granic 452 Bibliografia 452 O Autorce