Studium o pedagogice kultury fizycznej

Celem książki jest przedstawienie osiągnięć pedagogiki kultury zycznej, także ukazanie kontrowersji wokół jej problematyki. Jej treść stanowi próbę uogólnienia dotychczasowego dorobku naukowego w zakresie pedagogiki kultury zycznej. Pedagogika kultury zycznej jest ujęta w konotacjach z pedagogiką kultury. Jest to podejście nowe. Dotychczas te dwie subdyscypliny rozwijały się obok siebie, chociaż korzystały m.in. z wspólnych metod i technik badań. W rozwoju kultury wyodrębnił się nowoczesny nurt edukacja kulturalna. Koncepcja edukacji kulturalnej dziedzicząc tradycyjny optymizm pedagogiki kultury ma umocnić rolę kultury jako źródła rzeczywistości tworzonej przez ludzi, jako podstawy tzw. kapitału ludzkiego decydującego o humanistycznym wzbogaceniu wszystkich ludzkich działań. Analogicznie, w pedagogice kultury zycznej wyodrębniły się dwa nurty: edukacja zyczna i edukacja olimpijska. Edukacja zyczna w tradycyjnym ujęciu obejmuje funkcje wychowania zycznego, takie jak stymulacja, kompensacja, adaptacja i korekcja, ale też zgodnie z nazwą przyjmuje obecnie szerszą perspektywę wychowawczą. Edukacja jako podstawowe pojęcie w pedagogice obejmuje ogół wielowymiarowych działań oraz procesów służących wychowaniu i kształceniu osób czy grup społecznych. Tak właśnie jest w odniesieniu do wychowania zycznego, a wtedy korzystniejsza i wyrażająca pełnię istoty procesu pedagogicznego jest nazwa edukacja zyczna, ukierunkowana w wyższym stopniu na wychowanie niż kształcenie. Koncepcją pedagogiczną wykorzystującą w procesie dydaktyczno-wychowawczym jako źródła wartości olimpizmu i sportu jest edukacja olimpijska, oparta na własnej długotrwałej tradycji i odmiennych, oryginalnych w praktyce społecznej środkach i metodach wychowania. Pedagogika kultury zycznej kreuje określone wartości społeczne, osobowościowe, kulturowe kojarzone głównie z troską o wielostronny rozwój jednostki, zwłaszcza w sferze troski o własne zdrowie, ciało i jego higienę, rozwój i utrzymanie sprawności zycznej. Podmiotem pedagogiki kultury zycznej jest człowiek pojmowany holistycznie. Oznacza to, że wychowanek w procesie dydaktyczno-wychowawczym powinien mieć zapewniony wszechstronny rozwój osobowości, tj. w sferze somatycznej, w sferze emocjonalnej, w sferze społeczno-moralnej. Holistyczne traktowanie wychowanka chroni go przed silnie zakorzenioną w niektórych kręgach kulturowych tendencją do odrębnego traktowania ciała i sfery psychicznej człowieka. Zarówno pedagogika kultury jak i pedagogika kultury zycznej będą odgrywać istotną rolę w procesach edukacyjnych oraz w zmienianiu dotychczasowego świata i tworzeniu nowego ładu społecznego. Obydwie mieszczą się w głównych nurtach unowocześnionej edukacji globalnej. Koncepcje te stale zyskują nowy i pogłębiony wymiar. Nowoczesna edukacja odwołuje się do nowej koncepcji życia i kultury. W tych przeobrażeniach edukacyjnych i kulturowych niebagatelna rola przypada pedagogice kultury zycznej. Dlatego warto uporządkować dotychczasowy dorobek i uogólnić doświadczenia w tej dziedzinie. W historycznej reeksji nad pedagogiką kultury widoczne są wyraźne ślady rozważań nad kulturą zyczną. Ogólnowychowawcze i kształcące walory kultury zycznej pedagodzy dostrzegli bardzo dawno. Postrzegali ją jako istotny środek harmonijnego rozwoju człowieka, przygotowujący go pod względem zjologicznym do aktywności życiowej, pomagający jednocześnie w utrzymaniu równowagi między obciążeniem zycznym i psychicznym. Kultura zyczna tradycyjnie jest identykowana głównie z aktywnością zyczną człowieka. Wykorzystuje warunki i środki naturalne, w tym ruch, do kształtowania ciała według obowiązujących wzorów, często mody. Współcześnie kultura zyczna nie jest zawężona do aktywności zycznej i troski o ciało człowieka. Dziś stanowi ona swoiste dopełnienie kultury globalnej. Obejmuje zarówno zjawiska ze sfery bytu (cywilizacji) jak też wartości w znaczeniu socjalnym i symbolicznym. Kultura zyczna XXI wieku jest wartością humanistyczną, której cechą fundamentalną jest autonomiczność. Począwszy od XX-lecia międzywojennego pedagodzy prekursorzy polskiej pedagogiki kultury wytyczali jednocześnie drogę rozwoju pedagogiki kultury zycznej. Hessen podkreślał dobitnie jedność wychowania z kształceniem ciała. Łączył wychowanie zyczne z wychowaniem moralnym, artystycznym i naukowym. Ukazywał, że wychowanie zyczne obejmuje cele duchowe; moralne, obywatelskie, artystyczne, naukowe i gospodarcze. Wiązał wychowanie zyczne, podobnie jak inni przedstawiciele pedagogiki kultury z pracą. Zarówno Hessen, jak i Nawroczyński, Suchodolski, Wołoszyn i Wroczyński zwracali uwagę na to, że zdrowie i sprawność zyczną należy otaczać szczególną opieką, ponieważ są niezbędne w rozwoju społecznym i biologicznym człowieka. Należy również podkreślić, iż polscy pedagodzy kultury będący pod wpływami koncepcji twórców pedagogiki kultury w innych krajach, przenosili idee na grunt rodzimej kultury zycznej. Poświadczają to chociażby wpływy Sprangera, Kerschensteinera, Deweya i innych. Pedagodzy kultury upowszechniali troskę o wychowanie młodzieży, wiązali z nim nadzieję na samodzielność i twórczość w życiu społecznym. Wiązali wiadomości ze sprawnością. Do pełnego rozwoju osobowości były ich zdaniem niezbędne ćwiczenia cielesne. Nawroczyński dostrzegał rolę kultury zycznej nie tylko w przygotowaniu do pracy zawodowej, ale także do racjonalnego wypoczynku. Przedmiotem badań pedagogiki kultury zycznej traktowanej jako subdyscyplina jest wychowanie przez kulturę zyczną i wychowanie do kultury zycznej. Jako subdyscyplina pedagogiczna wykorzystuje różne kierunki myślenia; po pierwsze historyczne, po drugie lozoczne, tj. dialektyczne, fenomenologiczne, hermeneutyczne i spekulatywne, po trzecie empiryczne; zarówno o charakterze ilościowym, jak i jakościowym. Pedagogika kultury zycznej obejmuje obszary edukacji zycznej, olimpijskiej i kulturalnej w zakresie wszelkich form aktywności zycznej. Tak rozumiana pedagogika kultury zycznej obejmuje także osobotwórcze możliwości składowych kultury zycznej, tj.: sportu, rekreacji zycznej i rehabilitacji ruchowej, a nierzadko również turystykę. W celu wykorzystania owych możliwości pedagogika kultury zycznej czerpie wiedzę z pedagogiki ogólnej i pedagogiki kultury oraz z aksjologii wzbogacając proces wychowania przez kulturę zyczną o nowe wartości na miarę założeń i oczekiwań stawianych przed wychowaniem współczesnego człowieka. Pedagogika kultury zycznej jest zbieżna z pedagogiką kultury z punktu widzenia antropologicznego. Dla pedagogiki kultury zycznej, tak jak dla pedagogiki kultury, człowiek wytwór i twórca kultury, która decyduje o jego duchowości jest najwyższą wartością. Ceni się szczególnie zdolności kreatywne jednostki, jej indywidualność i autonomię. Wspólnotowość tę można egzemplikować praktyczną realizacją celów wychowania przez aktywność zyczną, np. w szkole. Istotną płaszczyzną wspólnotową pedagogiki; kultury i kultury zycznej jest stosunek do wartości. Aksjologia pedagogiki kultury, zakorzeniona w greckiej paidei i rzymskiej humanitas, eksponuje przede wszystkim wartości duchowe. Prymat uzyskują wartości absolutne, takie jak prawda, dobro i piękno. Pedagogika kultury zycznej przejęła z nauk o kulturze zycznej z dorobku starożytnej Olimpii koncepcję człowieka ,,kalokagatii czyli harmonii ducha i ciała. Lipiec zwraca uwagę, iż najbardziej wpływowe systemy lozoczne antyku platonizm, arystotelizm i stoicyzm nie potra ły jasno i zdecydowanie wyłożyć sensu tej integralnej, holistycznej i monistycznej koncepcji. Przedstawia je jednak nader dobitnie ówczesna myśl społeczna(uprawiana także przez klasyków), a zwłaszcza praktyka pedagogiczna, która w ramach paidei żądała od cywilizowanego Greka, by ćwiczył z równym zapałem umysł i ciało jednocześnie. Grecy zakładali, że postępując w ten sposób dobro wpłynie na podwyższenie poziomu piękna, piękno stanie się zaś adekwatną prezentacją dobra. Uwiecznieniem takiego poglądu stał się sport oraz neoolimpizm Coubertina. Podkreślił to w swojej pedagogice sportu, iż sport może kształcić zarówno piękne ciała, jak i dobre charaktery. Pedagogikę kultury zycznej i pedagogikę kultury łączą szczególnymi więzami prekursorzy; Hessen, Mysłakowski, Nawroczyński, Suchodolski, Wołoszyn, Wroczyński1. Nauki z kręgu humanistyki były obecne niemal od zarania nowożytnej kultury zycznej, tworząc nawet wokół przyrodniczego rdzenia względnie autonomiczną i swoiście zabarwioną wartościująco otoczkę pedagogiczną. Dlatego uściślenia wymagają związki z psychologią, socjologią, lozo ą człowieka, z aksjologią oraz historią wychowania i historią kultury zycznej. 1 Zagadnienie to omówiono w rozdziałach; 1.4. Prekursorzy polskiej pedagogiki kultury i 1.5. Prekursorzy pedagogiki kultury wobec kultury zycznej. Śledząc rozwój pedagogiki kultury zycznej dostrzegamy próby realizowania i intelektualizowania codziennej praktyki pedagogicznej. Pedagogika kultury zycznej rozwija się w sferze teorii i praktyki, przejawia skłonność do dyferencjacji, np. na pedagogikę sportu, pedagogikę zdrowia, pedagogikę czasu wolnego, rekreacji itd. W dobie obecnej aktywność zyczna czyli uczestnictwo w kulturze zycznej nie może być traktowane wyłącznie w kategoriach czasu wolnego. Dziś, kultura zyczna, podobnie jak kultura ogólna jest powinnością i wymogiem rozwojowym, nakazem chwili. Pedagogika kultury zycznej będzie się nadal rozwijać na pograniczu nauk o wychowaniu i nauk o kulturze zycznej, będzie zmierzać w kierunku ogólnych założeń ontologicznych, aksjologicznych i metodologicznych. Będzie wzbogacać teorię w obrębie składowych kultury zycznej: sportu, rekreacji ruchowej itd. W sensie teoretycznym powinna mieć wobec nich rolę integrującą. Rysuje się taka potrzeba i konieczność, aby w obrębie pedagogiki kultury zycznej wykreowała się wyraziście pedagogika sportu wysoko kwalikowanego, zawodowego. Ten bowiem stanowi dziś tak ogromny obszar, posiada swoją specykę, często dlatego wykracza poza tradycyjne wychowanie zyczne oraz sport dzieci i młodzieży. Z przeprowadzonej analizy wynika, że między pedagogiką kultury zycznej najważniejszymi nurtami i dyscyplinami edukacyjnymi w obrębie nauk o wychowaniu i nauk o kulturze zycznej istnieją wyraźne płaszczyzny wspólnotowe. Obejmują one wartości humanistyczne oraz podmiotowe traktowanie wychowanka z zapewnieniem mu autonomii i samodzielności. Zgodnie z tezą, iż każda jednostka ludzka jest swoistą indywidualnością i posiada wewnętrzne życie duchowe, zespolenie życia duchowego z kulturą daje wychowanie.