Odpowiedzialność odszkodowawcza za szkody klimatyczne z perspektywy prawa Unii Europejskiej Monika Adamczak-Retecka

Spis treści książki

Wykaz skrótów. 9
Słowo wstępne . 11
Rozdział I
Przedmiot badań.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .      15
1. Cele i hipotezy badawcze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
2. Zakres i metodologia badań.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 17
3. Ustalenia terminologiczne.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 21
4. Aktualny stan badań.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 27
Rozdział II
Prawo klimatyczne in statu nascendi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
1. Uwagi wprowadzające .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 29
2. Geneza prawa klimatycznego.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 35
2.1. Uwagi ogólne.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 35
2.2. Następstwa zmian klimatycznych .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 37
2.3. Najważniejsze dokumenty międzynarodowe
w zakresie ochrony klimatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
2.3.1. Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych
w sprawie zmian klimatu.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 39
2.3.2. Protokół z Kioto .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 40
2.3.3. Porozumienie paryskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
2.4. Zasady ogólne kształtujące prawo klimatyczne . . . . . . . . . . . . . . . 44
2.4.1. Zasada zrównoważonego rozwoju.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 44
2.4.2. Zasada ostrożności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
2.4.3. Pozostałe zasady kształtujące prawo klimatyczne . . . . . . . . . . 50
3. Prawo i polityka, czyli acquis communautaire
w dziedzinie ochrony klimatu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3.1. Uwagi ogólne.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 55
3.2. Ochrona klimatu – podstawy traktatowe.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 59
3.3. Instytucje zaangażowane w ochronę klimatu . . . . . . . . . . . . . . . . 61
3.4. Walka ze zmianą klimatu jako jeden z celów Strategii
„Europa 2020”.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 64
3.5. System handlu uprawnieniami do emisji (EU ET S).  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 68
3.6. Unijna strategia dostosowania.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 72
3.7. Inne działania na rzecz ochrony klimatu .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 73
4. Podsumowanie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 76
Rozdział III
Prawnomiędzynarodowa odpowiedzialność za szkody w środowisku. 78
1. Uwagi wprowadzające .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 78
2. Prawo do środowiska.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 83
2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
2.2. Prawo do korzystania z czystego środowiska.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 87
2.2.1. Prawo do środowiska w orzecznictwie Europejskiego Trybunału
Praw Człowieka .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 87
2.2.2. Prawo do środowiska w orzecznictwie
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 89
3. Szkoda w środowisku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
3.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92
3.2. Pojecie „szkody w środowisku” w dyrektywie 2004/35. . . . . . . . . . . 94
4. Dostęp społeczeństwa do sprawiedliwości
w sprawach dotyczących środowiska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
4.2. Konwencja z Aarhus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100
4.3. Realizacja postanowień Konwencji z Aarhus.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 102
5. Podsumowanie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 107
Rozdział IV
Odpowiedzialność odszkodowawcza w prawie Unii Europejskiej.  .  .  .  .  .  .  .  .      109
1. Uwagi wprowadzające .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 109
2. Rozwój zasady odpowiedzialności odszkodowawczej
za naruszenie prawa unijnego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
2.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 114
2.2. Odpowiedzialność odszkodowawcza Unii Europejskiej . . . . . . . . . . 116
2.3. Odpowiedzialność odszkodowawcza państw członkowskich . . . . . . . 118
2.4. Odpowiedzialność odszkodowawcza jednostek.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 123
3. Europeizacja prawa czynów niedozwolonych.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 129
3.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 129
3.2. Próby ujednolicenia prawa czynów niedozwolonych.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 133
3.2.1. Zasady Europejskiego Prawa Czynów Niedozwolonych.  .  .  .  .  .  . 133
3.2.2. Zasady prawa czynów niedozwolonych
w orzecznictwie Trybunału . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
3.3. Prawo właściwe dla zobowiązań deliktowych . . . . . . . . . . . . . . . . 143
3.3.1. Regulacja ogólna.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 143
3.3.2. Zobowiązania z czynów niedozwolonych.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 145
4. Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej
w kontekście zmian klimatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
4.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
4.2. Naruszenie normy przyznającej uprawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . 148
4.3. Kwalifikowana bezprawność.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 151
4.5. Szkoda .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 154
4.5.1. Definicja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
4.5.2. Szkoda klimatyczna.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 161
4.5.3. Zakres odszkodowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
4.6. Związek przyczynowy.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 163
4.6.1. Próba zdefiniowania przesłanki związku przyczynowego.  .  .  .  .  . 163
4.6.2. Przyczynienie się poszkodowanego. . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
4.7. Wyłączenie odpowiedzialności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 168
5. Podsumowanie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 169
Rozdział V
Powództwa „klimatyczne”.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .      172
1. Uwagi wprowadzające .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 172
2. Poszukiwanie wspólnego mianownika dla tzw. spraw klimatycznych . . . . . 176
2.1. Uwagi ogólne.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 176
2.2. Cel dochodzenia roszczeń klimatycznych:
kompensacja czy tylko prewencja? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179
2.3. Sprawy rozpatrywane przez trybunały międzynarodowe.  .  .  .  .  .  .  .  .  . 182
2.3.1. Odpowiedzialność państwa w sytuacji zagrożenia
katastrofami naturalnymi w wybranych orzeczeniach
Europejskiego Trybunału Praw Człowieka.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 182
2.3.2. Zmiany klimatyczne w orzecznictwie
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 184
2.4. Sprawy klimatyczne w praktyce wybranych państw.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 188
2.4.1. Stany Zjednoczone.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 188
2.4.2. Holandia.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 192
3. Udział organizacji pozarządowych w tzw. sprawach klimatycznych. . . . . . 197
3.1. Uwagi ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197
3.2. Udział organizacji pozarządowych w postępowaniach sądowych. . . . . 200
4. Podsumowanie .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  . 205
Zakończenie.  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .      207
Źródła prawa. 212
Orzecznictwo .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .  .      219
Literatura . 222

pokaż cały spis treści

ukryj recenzje