Doping w sporcie Andrzej Pokrywka, Magdalena Bujalska-Zadrożny, Artur Mamcarz

Spis treści książki

WPROWADZENIE 1 1. Rys historyczny 3 1.1. Definicja dopingu 3 1.2. Starożytność i średniowiecze 4 1.3. Czasy współczesne 6 1.4. Doping na igrzyskach olimpijskich 8 1.5. Od Bukowskiego do V Światowej Konferencji Antydopingowej 12 2. Reguły prawne 19 2.1. Definicja systemu reguł antydopingowych 19 2.2. Przepisy międzynarodowe 20 2.2.1. Konwencja Antydopingowa Rady Europy 21 2.2.2. Międzynarodowa konwencja o zwalczaniu dopingu w sporcie 23 2.2.3. Światowy Kodeks Antydopingowy i standardy międzynarodowe 25 2.3. Reguły prawa krajowego 28 2.3.1. Ustawa o zwalczaniu dopingu w sporcie 28 2.3.2. Ustawa o sporcie 32 2.3.3. Przepisy Polskiej Agencji Antydopingowej 33 3. Lista substancji i metod zabronionych w sporcie 37 FARMAKOLOGIA ŚRODKÓW DOPINGUJĄCYCH 47 4. Środki anaboliczne 49 4.1. Steroidy anaboliczno-androgenne 49 4.1.1. Testosteron (T) 49 4.1.2. Działanie anaboliczne SAA 51 4.1.3. Endogenne SAA 52 4.1.4. Wskaźnik miotroiczno-androgenny SAA 55 4.1.5. Zastosowanie SAA w medycynie 58 4.1.6. Działania niepożądane SAA 60 4.1.7. Potencjalne korzyści ze stosowania SAA przez sportowców 63 4.2. Inne środki anaboliczne 65 4.2.1. Selektywne modulatory receptora androgenowego 65 4.2.2. Inne związki o działaniu anabolicznym 69 5. Hormony peptydowe i czynniki wzrostu 71 5.1. Erytropoetyny i środki wpływające na erytropoezę 71 5.1.1. Ogólna charakterystyka 71 5.1.2. Mechanizm działania 74 5.1.3. Potencjalne korzyści w sporcie 77 5.1.4. Zastosowanie w medycynie 78 5.1.5. Działania niepożądane 79 5.2. Hormony peptydowe i czynniki je uwalniające 80 5.2.1. Gonadotropina kosmówkowa i hormon luteinizujący 80 5.2.2. Kortykotroiny 84 5.2.3. Hormon wzrostu 86 5.3. Czynniki wzrostu i modulatory czynników wzrostu 90 5.3.1. Insulinopodobny czynnik wzrostu typu 1 91 5.3.2. Mechaniczny czynnik wzrostu 92 5.3.3. Tymozyna ?4 93 5.3.4. Naczyniowo-śródbłonkowy czynnik wzrostu 93 5.3.5. Czynnik wzrostu hepatocytów 94 5.3.6. Płytkopochodny czynnik wzrostu 94 5.3.7. Czynniki wzrostu fibroblastów 95 6. ?2-mimetyki 97 6.1. Podział ?2-mimetyków 97 6.2. Struktura chemiczna ?2-mimetyków 98 6.3. Budowa receptora ?2-adrenergicznego 99 6.4. Główne efekty biologiczne pobudzenia receptora ?2-adrenergicznego 101 6.5. Regulacja odpowiedzi na ?2-mimetyk 102 6.6. ?2-mimetyki a doping 103 6.7. Działania niepożądane ?2-mimetyków 105 7. Modulatory hormonów i metabolizmu 107 7.1. Inhibitory aromatazy 107 7.1.1. Mechanizm działania IA 108 7.1.2. Zastosowanie IA w medycynie 109 7.1.3. Zastosowanie IA w dopingu 111 7.1.4. Działania niepożądane IA 113 7.2. Selektywne modulatory receptora estrogenowego 116 7.2.1. Mechanizm działania SERMs 117 7.2.2. Zastosowanie SERMs w medycynie 118 7.2.3. Działania niepożądane SERMs 119 7.2.4. Potencjalne zastosowanie SERMs w dopingu 121 7.3. Inne substancje antyestrogenowe 124 7.3.1. Klomifen 124 7.3.2. Fulwestrant 126 7.3.3. Cyklofenil 127 7.3.4. Potencjalne zastosowanie substancji antyestrogenowych w dopingu 128 7.4. Środki zapobiegające aktywacji receptora aktywiny IIB 130 7.4.1. Rodzina receptorów dla miostatyny i aktywiny 130 7.4.2. Antagoniści receptora aktywiny IIB 132 7.4.3. Przeciwciała przeciwko receptorowi aktywiny IIB 133 7.4.4. Inhibitory miostatyny 133 7.4.5. Regulatory masy mięśniowej jako środki dopingujące 134 7.5. Modulatory metabolizmu 137 7.5.1. Pigułki wysiłku 137 7.5.2. Insulina 142 7.5.3. Meldonium 143 7.5.4. Trimetazydyna 145 8. Diuretyki i środki maskujące 149 8.1. Mechanizm działania leków moczopędnych 150 8.2. Tiazydy i leki tiazydopodobne 151 8.3. Diuretyki pętlowe 152 8.4. Inhibitory anhydrazy węglanowej 153 8.5. Diuretyki osmotyczne 154 8.6. Leki moczopędne oszczędzające potas 154 8.7. Antagoniści receptora dla aldosteronu 155 8.8. Zastosowanie leków moczopędnych 155 8.9. Działanie diuretyków w trakcie wysiłku ?izycznego 156 8.10. Zastosowanie diuretyków i innych środków maskujących w dopingu 158 9. Stymulanty 161 9.1. Mechanizm działania stymulantów 163 9.1.1. Amfetamina 164 9.1.2. Kokaina 164 9.1.3. Efedryna 165 9.2. Potencjalne korzyści ze stosowania stymulantów w sporcie 165 9.3. Zastosowanie stymulantów w medycynie 167 9.4. Działania niepożądane stymulantów 169 10. Narkotyki 175 10.1. Mechanizm działania opioidów 176 10.2. Potencjalne korzyści ze stosowania opioidów w sporcie 178 10.3. Zastosowanie opioidów w medycynie 179 10.4. Działania niepożądane opioidów 181 11. Kanabinoidy 185 11.1. Mechanizm działania kanabinoidów 186 11.2 Potencjalne korzyści ze stosowania kanabinoidów w sporcie 188 11.3. Zastosowanie kanabinoidów w medycynie 190 11.4. Działania niepożądane kanabinoidów 192 12. Glikokortykoidy 199 12.1. Mechanizm działania GK 201 12.1.1. Receptor dla GK 202 12.1.2. Genomowy mechanizm działania GK 203 12.1.3. Niegenomowy mechanizm działania GK 203 12.1.4. Niegenomowy wpływ GK na metabolizm kwasu arachidonowego 205 12.1.3. Wpływ wziewnych GK na przebudowę dróg oddechowych 205 12.2. Zastosowanie GK w medycynie 206 12.3. Działania niepożądane GK 208 12.4. Potencjalne korzyści ze stosowania GK w sporcie 210 13. ?-blokery 215 13.1. Adrenalina i noradrenalina 215 13.2. Działanie ?-blokerów 216 13.3. ?-blokery a sport 219 13.4. Działania niepożądane 220 14. Manipulacje krwią i jej składnikami 223 14.1. Mechanizm działania 224 14.2. Potencjalne korzyści w sporcie 225 14.3. Zastosowanie w medycynie 227 14.4. Działania niepożądane 228 15. Manipulacje chemiczne i fizyczne 231 15.1. Zamiana moczu 232 15.2. Manipulacje chemiczne 235 15.3. Infuzje i iniekcje dożylne 237 16. Doping genowy i komórkowy 241 16.1. Geny aktywności fizycznej 242 16.1.1. Wytrzymałość 244 16.1.2. Siła skurczu mięśni i szybkość 245 16.1.3. Struktura ścięgien i ryzyko kontuzji 246 16.1.4. Uwarunkowania psychologiczne 247 16.2. Terapia genowa 247 16.3. Doping genowy 249 STANDARDY ŚWIATOWEJ AGENCJI ANTYDOPINGOWEJ (WADA) 251 17. Kontrola dopingu 253 17.1. Ogólny zarys postępowania 254 17.2. Etapy kontroli 257 17.2.1. Planowanie kontroli 257 17.2.2. Powiadamianie zawodnika wytypowanego do kontroli 258 17.2.3. Przygotowanie sesji pobierania próbek 262 17.2.4. Pobieranie próbek 264 17.2.5. Czynności po pobraniu próbek 268 17.2.6. Transport próbek 269 17.2.7. Analiza laboratoryjna 269 17.2.8. Zarządzanie wynikami badań 274 18. Wyłączenia dla celów terapeutycznych 277 18.1. Komitet ds. Wyłączeń dla Celów Terapeutycznych 278 18.2. Warunki przyznania TUE 278 18.3. Retroaktywne TUE 281 18.4. Składanie wniosków o TUE 282 18.5. Decyzje Komitetu TUE 284 19. Badania laboratoryjne 287 19.1. Analityka środków dopingujących 287 19.1.1. Postępowanie z próbkami 288 19.1.2. Techniki analityczne 289 19.1.3. Zakres badań 289 19.1.4. Najczęściej wykrywane substancje dopingujące 292 19.2. Organizacja laboratorium antydopingowego 295 19.2.1. Wymagania akredytacyjne 296 19.2.2. Polskie Laboratorium Antydopingowe 299 19.3. Paszport biologiczny sportowca 303 19.3.1. Koncepcja paszportu biologicznego sportowca 304 19.3.2. Moduł hematologiczny 306 19.3.3. Moduł steroidowy 308 19.3.4. Moduł endokrynologiczny 311 19.4. Alternatywny materiał biologiczny 314 19.4.1. Ślina 315 19.4.2. Włosy 317 19.4.3. Paznokcie 322 MEDYCZNE ASPEKTY STOSOWANIA ŚRODKÓW DOPINGUJĄCYCH 327 20. Kardiologiczne aspekty stosowania środków dopingujących 329 20.1. Steroidy anaboliczno-androgenne 329 20.2. Erytropoetyna 332 20.3. Hormon wzrostu i insulinopodobny czynnik wzrostu 333 20.4. ?2-mimetyki 333 20.5. Diuretyki 334 20.6. Środki pobudzające 334 21. Wybrane endokrynologiczne aspekty stosowania środków dopingujących 337 21.1. Epidemiologia stosowania SAA 338 21.2. Sposób stosowania SAA 339 21.3. Rozpoznawanie i potwierdzanie stosowania SAA 340 21.4. Wskaźnik T/E 341 21.5. Testosteron w rywalizacji sportowej kobiet 342 21.6. Powikłania dopingu SAA 343 21.6.1. Powikłania sercowo-naczyniowe 343 21.6.2. Powikłania neuroendokrynne u mężczyzn 344 21.6.3. Powikłania neuroendokrynne u kobiet 345 21.6.4. Powikłania psychiatryczne 345 21.6.5. Powikłania wątrobowe 347 21.6.6. Powikłania mięśniowo-szkieletowe 347 21.6.7. Powikłania nerkowe 348 21.6.8. Powikłania immunologiczne 348 21.6.9. Powikłania dermatologiczne 348 21.7. Leczenie uzależnienia od SAA 348 21.8. Inne hormony uznane za środki dopingujące 350 22. Diabetogenne działanie środków dopingujących 353 22.1. Aktywność fizyczna a cukrzyca 353 22.2. Doping a ryzyko wystąpienia cukrzycy 355 22.3. Wpływ środków dopingujących na przebieg cukrzycy 357 22.4. Insulinoterapia sportowca z cukrzycą 359 23. Postępowanie ze sportowcami z zaburzeniami rozwoju płciowego 363 23.1. Płeć a rywalizacja sportowa - aspekty historyczne 364 23.2. Transpłciowość a sport 366 23.3. Diagnostyka i leczenie zespołu dezaprobaty płci w świetle wytycznych WADA 368 24. Leki psychotropowe a doping 371 24.1. Układy monoaminoergiczne 371 24.1.1. Układ serotoninergiczny 372 24.1.2. Układ dopaminergiczny 373 24.1.3. Układ noradrenergiczny 373 24.2. Wpływ neuroprzekaźników monoaminowych na wysiłek i zmęczenie 373 24.3. Substancje psychoaktywne w sporcie 375 24.3.1. Kanabinoidy 377 24.3.2. Substancje pobudzające 378 24.4. Leki przeciwdepresyjne a zdolności wysiłkowe 380 24.5. Leki przeciwpsychotyczne w sporcie 387 25. Leczenie astmy a doping 391 25.1. Leczenie astmy w świetle przepisów antydopingowych 392 25.2. Wpływ leczenia astmy na zdolność do wysiłku - kontrowersje i rzeczywistość 394 25.3. Zbyt pochopne rozpoznawanie astmy u sportowców? 396 26. Problem dopingu w praktyce lekarza medycyny sportowej 401 26.1. Sportowcy amatorzy a doping 401 26.2. Sportowcy wyczynowi a doping 402 26.2.1. Otwarty charakter listy WADA 403 26.2.2. Leki i suplementy diety 405 26.2.3. Wyłączenia dla celów terapeutycznych 406 VARIA 409 27. Doping nieświadomy 411 27.1. Suplementy diety zanieczyszczone lub zafałszowane środkami dopingującymi 412 27.1.1. Przypadek Jakuba Wawrzyniaka 413 27.1.2. Przypadek Konrada Bukowieckiego 415 27.2. Minimalizowanie ryzyka pozytywnych wyników badań antydopingowych 416 27.3. Substancje zabronione w produktach spożywczych pochodzenia roślinnego 418 27.4. Środki anaboliczne w produktach pochodzenia zwierzęcego 420 27.4.1. Przypadek Adama Seroczyńskiego 421 27.5. Bierne palenie 423 27.6. Metabolizm substancji dozwolonych do zabronionych 424 28. Doping a zdrowie publiczne 429 28.1. Doping w sporcie amatorskim 430 28.2. Wspomaganie żywieniowe osób o wysokiej aktywności fizycznej 431 28.3. Rynek produktów spożywczych dla sportowców w Polsce 432 28.4. Negatywne skutki zdrowotne dopingu 435 28.5. Doping mózgu 436 29. Toksykologia środków dopingujących 439 29.1. Klasyczne środki dopingujące 440 29.2. Nowe związki psychoaktywne 442 29.2.1. Syntetyczne kanabinoidy 442 29.2.2. Syntetyczne katynony 444 29.2.3. Pochodne fenyloetyloaminy 445 29.2.4. Pochodne tryptaminy i piperazyny 446 29.2.5. Pochodne opiatów 447 30. Przestępczość farmaceutyczna a doping 451 30.1. Historia walki z przestępczością farmaceutyczną 452 30.2. Zorganizowana przestępczość farmaceutyczna a przestępczość narkotykowa 459 30.3. Nielegalne i sfałszowane steroidy anaboliczno-androgenne 460 30.4. Sfałszowane suplementy diety i odżywki dla sportowców 462 30.5. Ustawodawstwo związane ze zwalczaniem przestępczości farmaceutycznej 465 31. Krwawe opowieści, czyli dziennikarstwo na dopingu 469 Skorowidz