ZRÓWNOWAŻONA TRANSFORMACJA. STAN I UWARUNKOWANIA W KONTEKŚCIE ESG

Zrównoważony rozwój jest koncepcją bardzo dobrze znaną i opisaną w literaturze, stanowiącą zarówno podstawę pożądanego rozwoju społeczno-gospodarczego w skali globalnej oraz krajowej, jak i fundament strategii rozwoju przedsiębiorstw, określających cele ekonomiczne, społeczne i środowiskowe. W dążeniu do zapewnienia ciągłości, spójności i integralności zrównoważonej transformacji następuje usystematyzowanie podejścia w kontekście koncepcji ESG (ang. Environmental, Social, Governance), obejmującej aspekty środowiskowe, społeczne i zarządcze. Nadanie filarom ESG rangi istotnych wymogów na poziomie międzynarodowym w ramach polityki i legislacji Unii Europejskiej (UE) tworzy nowe ramy instytucjonalne dla zrównoważonego rozwoju. Precyzyjne określenie obszarów zrównoważonej transformacji w Europejskim Zielonym Ładzie oraz ustanowienie podmiotowości obowiązywania wymogów ESG w dyrektywach i rozporządzeniach unijnych tworzą solidne podstawy dla obecnych i przyszłym zmian. Projekt badawczy pt. Jakość zarządzania aspektami ESG a odporność na kryzysy. Przedsiębiorstwa instytucje finansowe jednostki samorządu terytorialnego, realizowany w Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, został zaplanowany na lata 20222024. Jest przedsięwzięciem badawczym, zainicjowanym z powodu rosnącego znaczenia zarządzania aspektami ESG dla zrównoważonego rozwoju oraz potrzeby przejścia w krajach UE na bezpieczną, neutralną dla klimatu, odporną na jego zmiany i bardziej zasobooszczędną gospodarkę o obiegu zamkniętym. Badanie jest realizowane w przełomowym okresie wdrożenia regulacji wspierających działania na rzecz zrównoważonej gospodarki UE i ograniczenia skutków zmian klimatu. Zespół badawczy tworzą pracownicy Kolegium Nauk o Przedsiębiorstwie oraz Kolegium Zarządzania i Finansów w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie, reprezentujący następujące jednostki naukowe: Instytut Finansów Korporacji i Inwestycji, Instytut Przedsiębiorstwa, Instytut Zarządzania Wartością, Instytut Zarządzania oraz Katedrę Miasta Innowacyjnego. Zespół współpracuje w zintegrowany sposób w zakresie meritum i metodyki badań, a uwagę koncentruje na kluczowych zagadnieniach w grupach tematycznych w zależności od rodzaju podmiotów i zakresu ich działalności podstawowej. Niniejsze podejście prowadzi zarówno do pogłębienia perspektywy badawczej w poszczególnych obszarach tematycznych, jak i uogólniania wniosków oraz identyfikacji zależności w zakresie tematyki ESG. Kierownikiem projektu badawczego jest dr hab. Barbara Ocicka, prof. SGH, liderami grup tematycznych natomiast: dr Anna Grygiel-Tomaszewska, liderująca grupą realizującą temat Wpływ ESG na rentowność i zmienność inwestycji finansowych; dr Kamil Gemra i dr Jolanta Turek, wspólnie liderujący grupą tematyczną Wpływ zarządzania aspektami ESG na działalność finansową, inwestycyjną i operacyjną przedsiębiorstw w kontekście budowania ich odporności na kryzysy; dr Izabela Rudzka, liderująca realizacją tematu Barometr niestabilności finansowej i predykcji zagrożenia niewypłacalnością miast w Polsce w kontekście ESG. Nadrzędnym problemem badawczym w trzyletnim projekcie jest wpływ jakości zarządzania aspektami ESG na odporność przedsiębiorstw, instytucji finansowych oraz jednostek samorządu terytorialnego na kryzysy. Projekt jest realizowany etapami, z wykorzystaniem jakościowych i ilościowych metod badawczych. W pierwszym etapie badań, w 2022 r., skoncentrowano uwagę na poznaniu dotychczasowego dorobku naukowo-badawczego na temat zarządzania aspektami ESG, a także na diagnozie uwarunkowań rozwoju, sposobu rozumienia tego zagadnienia oraz jego znaczenia w różnych typach działalności przez przedstawicieli podmiotów z sektorów prywatnego i publicznego. Monografia stanowi podsumowanie wyników i wniosków z badań zrealizowanych w pierwszym etapie projektu. W kolejnych etapach, w latach 20232024, nastąpi opracowanie modeli dojrzałości zarządzania aspektami ESG w działalności wybranych grup podmiotów, określenie i operacjonalizacja odporności na kryzysy oraz zbadanie zależności między jakością zarządzania aspektami ESG a odpornością przedsiębiorstw, instytucji finansowych i jednostek samorządu terytorialnego na kryzysy. Wyniki prac badawczych będą przedmiotem następnych publikacji zespołu badawczego. Głównym celem monografii jest przedstawienie znaczenia zarządzania aspektami ESG w zrównoważonej transformacji działalności różnego typu podmiotów. Celem poznawczym jest określenie czynników determinujących jakość zarządzania aspektami ESG przez instytucje finansowe, przedsiębiorstwa oraz jednostki samorządu terytorialnego. Celem aplikacyjnym jest określenie kierunków rozwoju działalności instytucji finansowych, przedsiębiorstw i jednostek samorządu terytorialnego, funkcjonujących w Polsce, w dążeniu do zrównoważonej transformacji w kontekście ESG oraz sformułowanie rekomendacji w tym zakresie dla praktyki gospodarczej. Do kluczowych pytań badawczych, które zadali autorzy, należą: 1) Jaki jest stan i uwarunkowania zrównoważonej transformacji działalności różnego typu podmiotów w kontekście ESG? 2) Czy i dlaczego koncepcja ESG jest warunkiem dla zrównoważonej transformacji działalności różnego typu podmiotów oraz jaka jest świadomość tego wyzwania wśród kadr zarządzających? 3) Jakie są i będą w przyszłości kluczowe obszary zastosowań koncepcji ESG w zrównoważonej transformacji działalności różnego typu podmiotów? 4) Jakie czynniki są istotne w zarządzaniu aspektami ESG niezależnie i w zależności od rodzaju działalności podmiotów? 5) Jakie są powiązania między zrównoważoną transformacją w kontekście ESG działalności różnego typu podmiotów w ekosystemie społeczno-gospodarczym? Monografia została opracowana na podstawie wyników przeglądu literatury oraz badań jakościowych. Stanowi kompendium podstawowej wiedzy o zrównoważonej transformacji w kontekście ESG, ponieważ bezpośrednio odpowiada na bieżące i przyszłe zapotrzebowanie na ten rodzaj wiedzy ze strony podmiotów ze sfer prywatnej i publicznej. Strukturę monografii tworzy 11 rozdziałów. W rozdziale pierwszym przedstawiono determinanty i zakres zrównoważonej transformacji w kontekście ESG, przy naświetleniu głównych obszarów zmian i wyzwań w perspektywie różnych grup interesariuszy. W rozdziale drugim zwrócono uwagę na konieczność strategicznej orientacji na aspekty ESG poprzez omówienie istoty i znaczenia włączania ESG do strategii rozwoju oraz modeli biznesowych przedsiębiorstw, a także wpływu tej koncepcji na przewagę konkurencyjną i wartość przedsiębiorstw. W rozdziale trzecim zaprezentowano kontekst teoretyczny oraz aspekty praktyczne raportowania kwestii zrównoważonego rozwoju (raportowania niefinansowego), adresującego oczekiwania interesariuszy dotyczące transparentności oraz ujawniania przez przedsiębiorstwa informacji pozwalających ocenić wpływ ich działalności na otoczenie. W rozdziale czwartym omówiono problematykę modelowania i pomiaru ryzyka, wartości i efektywności spółek giełdowych. W rozdziale piątym przeprowadzono dyskusję nad zieloną transformacją miast. Autorzy podjęli charakterystykę zmian podejścia do rozwoju miast w Polsce, prezentację finansowych wyzwań realizacji ekoinwestycji w kontekście ESG oraz przeprowadzili analizę studiów przypadków finansowania inwestycji proekologicznych w polskich miastach. W rozdziale szóstym przedstawiono proces badawczy zrealizowany w 2022 r. oraz wykorzystane w nim metody badawcze. W rozdziale siódmym autorzy skoncentrowali uwagę na wynikach finansowych funduszy inwestycyjnych w obliczu transformacji ESG, podjęto również tematykę wpływu czynników ESG na uzyskiwane stopy zwrotu. Zaprezentowano wyniki badań wśród przedstawicieli towarzystw funduszy inwestycyjnych. Rozdział ósmy dotyczy wpływu ESG na działalność finansową i inwestycyjną przedsiębiorstw. Jego problematykę osadzono w literaturze przedmiotu i zaprezentowano wyniki badania, w którym wzięli udział przedstawiciele spółek notowanych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie. Rozdział dziewiąty został poświęcony oddziaływaniu zrównoważonej transformacji w kontekście ESG na działalność operacyjną przedsiębiorstw i zarządzanie łańcuchami dostaw. Zaprezentowano wyniki badania wśród przedstawicieli przedsiębiorstw produkcyjnych i handlowych. W rozdziale dziesiątym podjęto problematykę wpływu transformacji ESG na rynek nieruchomości oraz zaprezentowano wyniki badania wśród przedstawicieli funduszy nieruchomości. W rozdziale jedenastym, będącym ostatnim rozdziałem niniejszej monografii, skupiono uwagę na potencjalnym wpływie ESG na działalność jednostek samorządu terytorialnego. Przedstawione wyniki badania określają, czy istnieje i jeśli tak jaki jest potencjał adaptacji ESG w jednostkach samorządu terytorialnego. Zakres merytoryczny opracowania implikuje szeroką grupę potencjalnych czytelników (odbiorców), do których należą zarówno przedstawiciele środowiska akademickiego, w tym prowadzący zajęcia dydaktyczne i badania w zakresie zrównoważonego rozwoju, odpowiedzialności społecznej i środowiskowej przedsiębiorstw, zrównoważonych finansów i inwestowania, ekologistyki, zarządzania zrównoważonymi łańcuchami dostaw, doktoranci, studenci studiów MBA, podyplomowych oraz II stopnia (o charakterze menedżerskim), jak i przedstawiciele praktyki gospodarczej (w tym przede wszystkim reprezentanci kadry zarządzającej i menedżerowie średniego szczebla w spółkach giełdowych, instytucjach finansowych, podmiotach z rynku nieruchomości) oraz władz administracji publicznej, szczególnie z jednostek samorządu terytorialnego (w tym przede wszystkim władze i pracownicy urzędów miast). Redaktorzy i współautorzy monografii składają podziękowania przedstawicielom podmiotów gospodarczych i jednostek samorządu terytorialnego, którzy wzięli udział w badaniach jakościowych przeprowadzonych w 2022 r. Byli to: Magdalena Andrejczuk, Michał Balski, Kamilla Budnik, Bartłomiej Cendecki, Krzysztof Czaplicki, Jakub Gazda, Sandip Godbole, Klaudyna Jarosławska, Ewelina Karp-Kręglicka, Sylwia E. Kobus, Małgorzata Kozieł-Pańczyk, Jędrzej Kunowski, Joanna Kwiatkowska, Łukasz Laskowski, Paweł Legodziński, Igor Lenart, Anna Lichosik, Grzegorz Lot, Małgorzata Michalska, Marzena Mirosz, Barbara Miś, Remigiusz Nawrat, Małgorzata Nita, Filip Paszke, Jacek Piotrowiak, Piotr Przybyła, Anna Rzeszutek, Monika Siarkowska, Katarzyna Staś, Robert Strupiechowski, Kamila Szarejko, Joanna Sztefko, Tomasz Szymański, Krzysztof Wawron, Tomasz Wilczęga oraz Sebastian Zientara. Dziękujemy także Izabeli Kozakiewicz-Frańczak za współpracę w przeprowadzeniu zogniskowanych wywiadów grupowych z ekspertami. Ponadto bardzo dziękujemy recenzentom wydawniczym monografii: prof. UEK dr. hab. Bartłomiejowi Maronie oraz prof. UEW dr. hab. Markowi Pauce za wnikliwe uwagi i wskazówki, które pomogły ulepszyć niniejsze opracowanie i pozwoliły nadać mu ostateczny kształt.