Wrażenia z Anglii Wacław Sieroszewski

Sophie Elkan Marzenie o Oriencie tłum. Justyna Czechowska ISBN 978-83-288-7922-5 Część pierwsza I Said ben Ali był młodym egipskim nauczycielem, którego wysłano do Anglii, by tam doskonalił znajomość języka tego kraju. W szkole Abbey w Kairze pełnił rolę tłumacza, wysoce potrzebną funkcję, gdyż szkołę tę, do której uczęszczali wyłącznie arabscy chłopcy, prowadzili Anglicy, a cała edukacja odbywała się po angielsku. Kairscy rówieśnicy Saida ben Alego, znający ... Sophie Elkan Ur. 3 stycznia 1853 w Göteborg Zm. 5 kwietnia 1921 w Göteborg Najważniejsze dzieła: Marzenie o Oriencie, Konungen, John Hall en historia frn det gamla Göteborg, Frn Östan och Västan (1908) Sophie (Sofia) Elkan przyszła na świat 3 stycznia 1853 r. w Göteborgu. Była szwedzką pisarką i tłumaczką, znaną przede wszystkim jako autorka opowiadań i nowatorskich powieści historycznych. Urodziła się w rodzinie żydowskich imigrantów, przybyłych do Szwecji z niemieckiego Stralsundu. Ojciec, Alexsander Salomon, był hurtownikiem ze Sztokholmu, a matka, Henriette Abrahamson, pochodziła z Karlskrony. Sophie miała starszego brata, Otto (współzałożyciela słynnej szkoły w Nääs i współtwórcę szwedzkiego slojdu), który zmarł w młodym wieku, oraz siostrę Elise. Wszyscy troje dorastali w Göteborgu, w zamożnym domu na Östra Hamngatan. Przyszła pisarka uczyła się na prywatnej pensji pani Bruenech przy Västra Hamngatan. W czasach szkolnych była popularna wśród kolegów z klasy, między innymi dzięki talentowi do recytowania poezji z pamięci, natomiast nauczyciele nie doceniali dociekliwości, głodu wiedzy i zdolności dziewczynki, co znalazło odzwierciedlenie w niskich ocenach z zachowania. Jednak raz rozbudzona ciekawość intelektualna i zainteresowanie poezją sprawiły, że Elkan już w młodym wieku zaczęła pisać wiersze. Po zakończeniu edukacji w szkole Bruenech kontynuowała naukę dzięki samokształceniu i prywatnym lekcjom (m.in. angielskiego, niemieckiego i włoskiego oraz szycia, rysunku i gry na fortepianie). W 1872 roku dziewiętnastoletnia Sophie wyszła za mąż za swojego rówieśnika i kuzyna, Nathana Elkana. Małżonkowie przeprowadzili się do Sztokholmu, gdzie urodziła się ich córka, Kerstin. Jednak zarówno mąż, jak i dziecko cierpieli na gruźlicę; oboje zmarli pod koniec grudnia 1879 roku dzień po dniu. Kolejnym ciosem była dla Sophie Elkan śmierć ojca w Nowy Rok 1880 roku. W następstwie tych tragedii i wskutek potrzeby odizolowania się od świata zewnętrznego pisarka schroniła się u swojej matki w Göteborgu, a przez przez dłuższy czas mieszkała także za granicą. Pierwsza praca, której się podjęła, dotyczyła spuścizny literackiej brata, Otto Salomona. Elkan pisała także artykuły do Handels-och Sjöfarts-Tidning i Nyheter w Göteborgu. Z czasem zaczęła publikować własne teksty, a w 1889 r. ukazało się jej pierwsze opowiadanie, wydane pod pseudonimem Rust Roest, które znalazło się w zbiorze Dur och moll. Skizzer och berättelser af Rust Roest był to debiut literacki Sophie Elkan. W kolejnych latach powstały cykle opowiadań Med sordin i Skiftande stämningar oraz powieści Rika flickor i Säfve, Kurt & Compani. Elkan publikowała także w różnych magazynach. Jej twórczość zasadniczo zaliczana jest do epoki realizmu (i jako taka zbierała przeważnie pozytywne recenzje). W 1899 roku ukazała się pierwsza, dwuczęściowa powieść historyczna szwedzkiej pisarki, John Hall en historia frn det gamla Göteborg, wydana pod jej prawdziwym nazwiskiem. Książka oparta została na rzeczywistych wydarzeniach, a Elkan przez 2 lata gromadziła materiały archiwalne, potrzebne jej do napisania tego tekstu. Powieść okazała się prawdziwym przełomem i otrzymała wiele pochlebnych recenzji (m.in. Oscara Levertina w Svenska Dagbladet; chwalił ją również Georg Brandes). Tekst doczekał się pięciu wydań (ostatnie w 1993 r.), powstała także adaptacja teatralna powieści. W 1899 r. Sophie Elkan, wraz z Augustem Strindbergiem i Vernerem von Heidenstamem, opublikowała również Svenska noveller, a w kolejnym współredagowała z Olą Hanssonem dział w w czasopiśmie literackim, poświęconym twórczości zagranicznej Kuriren för utländsk literatur. Elkan należała do szwedzkiej elity intelektualnej przełomu XIX i XX wieku. Stopniowo wchodziła też coraz głębiej w lokalne środowisko literackie. W 1894 r. poznała Selmę Lagerlöf, z którą połączyła ją przyjaźń na cale życie dość wspomnieć, że ich korespondencja zawiera około 6000 listów. Pisarki stanowiły dla siebie nawzajem źródło inspiracji, odbyły wspólnie również wiele podróży, które wywarły znaczący wpływ na ich twórczość. Pod koniec 1899 wyruszyły razem w drogę w poszukiwaniu magicznego Orientu, zwiedzając m.in. Egipt, Palestynę, Liban, Syrię i Turcję. Wyprawa ta stała się podstawą Jerusalem Selmy Lagerlöf, a w przypadku Sophie Elkan zaowocowała powieścią Drömmen om Österlandet (Marzenie o Oriencie w polskim przekładzie Justyny Czechowskiej), opublikowaną w 1901 r. W kolejnych latach Elkan pisała głównie powieści historyczne. W 1904 roku wydane zostały dwie części Konungen. Książka o Gustawie IV Adolfie spotkała się z przychylną reakcją odbiorców. Dzieło zebrało w większości pozytywne opinie, a Gustaf Stridsberg stwierdził nawet na łamach Svenska Dagbladet, że Konungen zapoczątkowało nową erę w gatunku powieści historycznych. Tekst został przetłumaczony na język niemiecki, angielski i niderlandzki i zebrał dobre recenzje także za granicą. Dwa lata później Sophie Elkan opublikowała zbiór opowiadań Frn Östan och Västan, a w 1910 Anckarström. Jednak w tym przypadku recepcja książki nie była tak jednoznacznie pozytywna. Historycy, Paul Granqvist i Ludvig Stavenow, wygłaszali pochwały, jednak czołowi krytycy, Georg Nordensvan i Fredrik Böök, byli nastawieni zdecydowanie negatywnie. Pogardliwa recenzja tego ostatniego w Svenska Dagbladet, w której książkę opisano jako nudną i pozbawioną inspiracji, tak bardzo dotknęła autorkę, że nigdy już nie opublikowała żadnego tekstu. Szwedzka pisarka nie żyła wyłącznie literaturą. Aktywnie interesowała się polityką, był zagorzałą zwolenniczką pacyfizmu i orędowniczką praw wyborczych dla kobiet. Sophie Elkan zmarła 5 kwietnia 1921 r. Została pochowana na cmentarzu żydowskim w Göteborgu; spoczęła w grobie rodzinnym, obok zmarłych wcześniej męża i córki. Duży zbiór listów pisarki do rodziny i przyjaciół znajduje się w Bibliotece Królewskiej w Sztokholmie. W 2008 roku zrealizowano film biograficzny Selma, w którym oczywiście pojawia się postać autorki Marzenia o Oriencie. W 2022 roku powstał dwuczęściowy serial telewizyjny Först gemonm Selma Lagerlöf, którego druga część dotyczy podróży przyjaciółek na Wschód. W Göteborgu znajduje się ulica Sophie Elkan. Kupując książkę wspierasz fundację Nowoczesna Polska, która propaguje ideę wolnej kultury. Wolne Lektury to biblioteka internetowa, rozwijana pod patronatem Ministerstwa Edukacji Narodowej. W jej zbiorach znajduje się kilka tysięcy utworów, w tym wiele lektur szkolnych zalecanych do użytku przez MEN, które trafiły już do domeny publicznej. Wszystkie dzieła są odpowiednio opracowane - opatrzone przypisami oraz motywami.