Prawo cywilne

Ze wstępu:

"Niniejszy zbiór zawiera opracowania przygotowane przez opiekunów i studentów sekcji prawa cywilnego Studenckich Poradni Prawnych z kilku ośrodków akademickich, a także kilka kazusów nawiązujących do spraw prowadzonych przez Poradnie.

Tematyka poszczególnych opracowań, jak i problematyka poruszana w kazusach wskazuje na bardzo szeroki zakres spraw, którymi zajmują się na co dzień studenci pracujący w sekcjach prawa cywilnego Poradni. Są to zatem sprawy z zakresu: prawa zobowiązań (w tym związane z ochroną konsumenta), prawa rzeczowego (w szczególności sprawy związane z ochroną własności), prawa rodzinnego (znaczący odsetek spraw dotyczy postępowań rozwodowych i podziału majątku wspólnego, a także spraw o dostarczanie środków utrzymania), prawa spółdzielczego (przede wszystkim sprawy związane z przekształcaniem spółdzielczych praw do lokali). Na tle tych spraw bardzo często pojawiają się problemy procesowe. Studenci poradni muszą więc, oprócz zagadnień materialno-prawnych, poznać i stosować regulacje prawa procesowego. Niestety nierzadkie są w praktyce sytuacje, że właśnie owe kwestie procesowe wywierają decydujący wpływ na samą możliwość udzielenia pomocy klientom Poradni, jak i determinują sposób dalszego postępowania. W działalności sekcji prawa cywilnego studenci stykają się także z problemami z zakresu prawa administracyjnego. Dotyczy to zwłaszcza spraw związanych z nieruchomościami. W praktyce pojawiają się zatem sprawy związane z postępowaniem o rozgraniczenie lub podział nieruchomości, naruszeniem stosunków wodnych czy postępowaniem o wydanie pozwolenia na budowę. Na tle spraw dotyczących ochrony lokatorów pojawia się również problem możliwości skorzystania z dodatków mieszkaniowych, przyznawanych przez gminy, czy uzyskania lokalu socjalnego od gminy. Związek między prawem cywilnym i prawem administracyjnym uwidacznia się też w sprawach, w których klienci pragną uczynić darowiznę lub znieść współwłasność i pytają o konsekwencje podatkowe proponowanych rozwiązań. Jedna z takich spraw, w ktorej właśnie ow aspekt podatkowy miał istotne znaczenie, została przedstawiona w kazusie opracowanym przez studentki Uniwersytetu Łódzkiego - Julię Konę i Annę Wolską (Uregulowanie prawa do mieszkania).

W opracowaniu autorstwa dr Arkadiusza Bielińskiego, kierującego Studencką Poradnią Prawną na Wydziale Prawa Uniwersytetu w Białymstoku ( Metodologia pracy w sekcji prawa cywilnego), zostały wskazane niektóre sposoby działalności studentów Poradni. Uzupełniając to opracowanie chciałbym zwrócić uwagę na dwie kwestie. Ważną rolę w pracy studentów odgrywa pomoc w negocjacjach prowadzonych w imieniu klienta z jego wierzycielami lub dłużnikami. Przykładowo można wskazać na kilka rodzajów spraw, w których studenci często podejmują się tego zadania. Są to więc sprawy dotyczące odpowiedzialności odszkodowawczej, w których klient Poradni jest osobą poszkodowaną, sprawy związane z uregulowaniem zaległości czynszowych klientów, sprawy z tytułu regresu zakładu ubezpieczeń przeciwko klientowi będącemu sprawcą szkody, za korą zakład ubezpieczeń wypłacił odszkodowanie, sprawy dochodzenia od klientów należności przez operatorów telefonii stacjonarnej lub komórkowej. W tych i w wielu innych sprawach (także z zakresu prawa rodzinnego, np. alimentacyjnych) studenci mogą starać się o zawarcie korzystnej dla klienta ugody (pozasądowej). Należy podkreślić, że studenci nie występują w tych sprawach jako mediatorzy, lecz jako pełnomocnicy klientów, negocjując warunki ugody i przygotowując jej projekt. W Uniwersyteckiej Poradni Prawnej Uniwersytetu Jagiellońskiego studenci sekcji prawa cywilnego pełnią także rolę kuratorów dla osób, których miejsce pobytu nie jest znane (art. 144 KPC). Jest to w zasadzie jedyna możliwość, aby studenci mogli występować przed sądem cywilnym za stronę. Na prośbę sądu Poradnia wskazuje studentów, którzy zostają wyznaczeni na kuratorów. Tak jak we wszystkich sprawach prowadzonych w Poradni, studenci pełniący funkcję kuratorów uzgadniają z opiekunami sekcji stanowisko, jakie mają zająć w danej sprawie, oraz przygotowują pisma procesowe. Jeśli studentowi-kuratorowi uda się odnaleźć zastępowaną stronę, której miejsce pobytu było nieznane (co jest głównym zadaniem kuratora), jego rola się kończy. W innych sprawach studenci-kuratorzy działają często nie tylko przed sądem pierwszej instancji, lecz nierzadko wnoszą także apelację i uczestniczą w rozprawach przed sądem odwoławczym. W praktyce Uniwersyteckiej Poradni Prawnej UJ zdarzały się też wypadki, gdy studenci występowali jako kuratorzy dla osób (zwłaszcza małoletnich), które nie miały zdolności procesowej, a nie mogły być reprezentowane przez swojego przedstawiciela ustawowego (najczęściej dlatego, że przedstawiciel ustawowy sam był stroną w takim postępowaniu). Studenci sekcji prawa cywilnego Uniwersyteckiej Poradni Prawnej UJ reprezentują też klientów jako pełnomocnicy w postępowaniach prowadzonych przez organy administracji rządowej lub samorządowej (np. w sprawach meldunkowych). Możliwość uczestniczenia w postępowaniu uczy studentów odpowiedzialności, samodzielnego podejmowania decyzji (nie wszystko bowiem da się przewidzieć, omawiając sprawę przed rozprawą na spotkaniu ze studentami), zachowania się w czasie rozprawy.

Prezentowane w zbiorze opracowania dotyczą rożnych problemów pojawiających się w działalności Poradni. Bartosz Bolesławski omawia zagadnienie odstąpienia od umowy sprzedaży konsumenckiej. Jest to sprawa bardzo aktualna, gdyż studenci Poradni mogą się spotkać z poruszanymi w tym opracowaniu problemami stosunkowo często w swojej działalności. Trzy opracowania, autorstwa Marty Stepnowskiej-Michaluk, Katarzyny Pawlak i dr Piotra Zakrzewskiego, dotyczą problematyki spółdzielczych praw do lokali. Znaczna liczba spółdzielczych praw do lokali oraz skomplikowany i stale zmieniający się stan prawny powodują, że wielu klientów Poradni zgłasza się z problemami powstającymi na tle regulacji ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych. Wspomniane opracowania mogą być zatem pomocne w pracy sekcji prawa cywilnego Poradni, tym bardziej, że tematyka prawa spółdzielczego nie jest zbyt popularna i niewiele jest publikacji jej poświęconych. Zagadnienie pozycji wierzycieli w postępowaniu likwidacyjnym spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest tematem kolejnego opracowania, autorstwa Aleksandry Mojkowskiej i Mariusza Motyki. Wprawdzie z problemami omawianymi w tym opracowaniu studenci Poradni mogą się zetknąć raczej rzadko, to na podkreślenie zasługuje fakt, że brak jest publikacji na ten temat. Z kolei dwa następne opracowania dotyczą zagadnień procesowych. W swoim artykule dr Joanna Bodio przedstawia instytucję mediacji, wprowadzonej do postępowania cywilnego przed blisko dwoma laty. Mediacja może być atrakcyjnym sposobem rozstrzygania sporów klientów Poradni. W szczególności ten sposób rozstrzygania sporów wydaje się godny polecenia w sprawach na tle stosunków rodzinnych (art. 570² KPC), gdyż pozwala uniknąć pogłębienia się konfliktu (np. na tle wykonywania władzy rodzicielskiej). Wybrane zagadnienia kosztów sądowych, na tle nowej ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych z 28.7.2005 r., omawia w swoim artykule dr Arkadiusz Bieliński. Każdy student sekcji prawa cywilnego Poradni powinien znać podstawowe rozwiązania przyjęte w tej ustawie. W szczególności dotyczy to procedury zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia fachowego pełnomocnika z urzędu, gdyż w wielu sprawach klientów Poradni studenci występują o takie zwolnienie i o ustanowienie adwokata lub radcy prawnego, co jest uzasadnione chociażby tym, że studenci - jak już była o tym mowa - nie mogą w zasadzie reprezentować klientów przed sądami w sprawach cywilnych.

W zbiorze zostały zamieszczone także kazusy, które - na tle prawdziwych stanów faktycznych - mają pokazać, w jaki sposób powinna być sporządzona opinia prawna dla klienta. Szczególną uwagę należy zwrócić w opinii na określenie działań, jakie klient może lub powinien sam podjąć, oraz wskazanie instytucji, do których może lub powinien się zwrócić w swojej sprawie. W opinii prawnej nie należy pomijać istniejących rozbieżności w nauce lub orzecznictwie, które powinny jednak być przedstawione w przystępny sposób, bez nadmiernego wnikania w szczegóły. Jest to istotne, by klient był świadom ryzyka, które może się wiązać z podjęciem określonych działań (np. wytoczeniem powództwa). Równie ważna jest także sprawa kosztów, jakie będzie musiał ponieść klient (np. opłat sądowych, kosztów zastępstwa procesowego), a jeśli dokonanie pewnej czynności podlega opodatkowaniu, klient powinien znać wysokość ewentualnego podatku i obowiązki wynikające z prawa podatkowego (np. wiedzieć o konieczności złożenia zeznania podatkowego). Klient powinien bowiem uzyskać rzetelną informację o konsekwencjach finansowych (w tym podatkowych) podejmowanych czynności. Tylko posiadając odpowiednie informacje o stanie prawnym może on podjąć decyzję, czy i jakie działania podejmie. Problematyka poruszana w kazusach jest różnorodna. W szczególności dość często w praktyce Poradni zdarzają się sprawy związane z odwołaniem darowizny dokonanej między osobami bliskimi (jak w kazusie Katarzyny Kopczyńskiej i Magdaleny Rusek) oraz sprawy dotyczące usunięcia urządzeń przesyłowych (np. energetycznych) znajdujących się na nieruchomości. Sprawy urządzeń przesyłowych, ze względu na rozbieżności w orzecznictwie i skomplikowany stan prawny, stwarzają bardzo duże trudności studentom, dlatego zawarte w kazusie autorstwa Ewy Marii Bierć rozważania mogą być pomocne w innych, podobnych do omawianej sprawach. W swojej pracy studenci Poradni mogą się również zetknąć z problemem ustalenia treści testamentu ustnego, poddanego analizie w kazusie przygotowanym przez Małgorzatę Sekułę, Jacka Siedleckiego i Adama Barańskiego. Ciekawą, choć niezmiernie rzadko pojawiającą się sprawą w działalności Poradni, jest zmiana płci, która została przedstawiona w kazusie opracowanym przez Martę Janinę Skrodzką. Poruszane w zamieszczonych w niniejszym zbiorze opracowaniach problemy nie wyczerpują oczywiście całości zagadnień, jakie pojawiają się w codziennej pracy sekcji prawa cywilnego Studenckich Poradni Prawnych. Pokazują jednak, z jak niekiedy skomplikowanymi i trudnymi sprawami muszą sobie radzić studenci pracujący w Poradni. Chciałbym podkreślić wielką rolę, jaką program Studenckich Poradni Prawnych odgrywa w edukacji młodych prawników. Na podstawie moich kilkuletnich doświadczeń mogę stwierdzić, że studenci, którzy brali udział w tym programie, są znacznie lepiej przygotowani do wykonywania zawodu, a także bardziej świadomi wyzwań, przed jakimi stawać będą w przyszłości."

dr hab. Jerzy Pisuliński
- Profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego

Seria składa się z 5 tomów, a każdy tom podzielony jest na 4 zasadnicze części.

• Pierwsza część, wspólna dla całej serii, przedstawia zasady funkcjonowania studenckich poradni, metody nauczania stosowane w poradniach oraz umiejętności jakie powinny posiąść studenci zajmujący się poradnictwem.
• W drugiej części opisana jest metodologia prowadzenia zajęć w konkretnej sekcji poradni prawnej. W tej części znajdują się praktyczne wskazówki dotyczące sposobu pracy ze studentami w kontekście specyfikacji danej dziedziny prawa.
• Część trzecia zawiera opisy najciekawszych spraw, z którymi zmierzyli się studenci w ramach działalności poradniczej. Zaprezentowany stan faktyczny poprzedza ocenę prawną danej sytuacji oraz charakterystykę działań podjętych przez poradnię w celu rozwiązania problemu i udzielenia klientowi porady prawnej.
• Czwarta część to zbiór artykułów dotyczących wybranych zagadnień prawnych, które stały się przedmiotem zainteresowania pracowników naukowych oraz studentów w poszczególnych sekcjach poradni prawnej.

W skład serii wchodzą następujące tomy:

1. Prawo cywilne.
2. Prawo karne.
3. Prawo pracy.
4. Prawo administracyjne
5. Varia.

Do lektury Biblioteki Studenckich Poradni Prawnych zachęcamy przede wszystkim studentów i pracowników naukowych zainteresowanych zasadami funkcjonowania studenckich poradni prawnych w Polsce, ale także prawników praktyków.