Maria Jarema. Wymyślić sztukę na nowo

Książka podzielona jest na trzy komplementarne części. Pierwszą są pisma zebrane Marii Jaremy: o malarstwie, rzeźbie i architekturze światowej, procesie twórczym, społeczeństwie, polityce, statusie artystów czy sytuacji kobiet. Głos Jaremianki jest mocny, stanowczy, a ona sama ciekawie odnosi się do bieżących wydarzeń, rozważa tradycję i antycypuje tendencje współczesne. Druga część tomu to reprodukcje i opisy prac Jaremy – zarówno tych wysoko cenionych, jak i dotychczas nieznanych i/lub niepublikowanych, pochodzących z prywatnych kolekcji. Trzecia część to komentarze ekspertek i ekspertów, teksty o sztuce i postaci Jaremy.

Fragment wstępu Agnieszki Daukszy:

„Koncepcja estetyczna i społeczna Marii Jaremy to wyraz niezgody. Powstawała, wtórując praktyce artystycznej, rozwijała się w dialogu z ówczesnymi stanowiskami ideowymi i społecznymi, umacniała się w konfrontacji z działaniami czołowych artystów awangardy europejskiej. Jarema pisywała mało, niechętnie, w afekcie – pretekstem większości tekstów jest chęć polemiki lub interwencji, przesunięcie dyskusji na inne tory. Uważała, że słowa z zasady nie są w stanie reprezentować materii wizualnej, używała ich z konieczności jako „najbardziej ogólnego środka porozumienia między ludźmi”. Deklarowała bez kokieterii: „Nie wiem, czy nie powiem bzdur, bo ani mówić, ani pisać nie umiem, ale pewne rzeczy mnie bardzo obchodzą i chcę się wypowiedzieć”. Nie chodziło jedynie o niedostateczną sprawczość głosu kobiecego czy modernistyczne przeświadczenie o niewyrażalności doświadczeń, ale o nieprzystawalność medium językowego i plastycznego: „[gdy] układają się nasze myśli w zdanie, zauważamy, że stwarzamy nową konstrukcję czy strukturę, która staje się poezją, literaturą, filozofią, historią, traktatem naukowym czy metodologicznym na temat obrazu. To nam daje złudzenie, że zbliżamy się do niego”.

Z recenzji prof. dr hab. Marii Poprzęckiej:

„Zaangażowanie towarzyszące Jaremiance przez całe życie sprawia, że spuścizna obejmująca jej wypowiedzi jest bogata i zróżnicowana. Zawiera zarówno teksty programowe, jak i bardzo osobiste notatki, które redaktorka tomu pozyskała dzięki pracy z prywatnym archiwum artystki, zawierającym również nieznane rękopisy. Dzięki tej różnorodności otrzymujemy zniuansowany wizerunek Marii Jaremy. Z jednej strony postać radykalnej aktywistki, z drugiej prywatny portret myślącej kobiety, pełnej wahań i wątpliwości. […]

Druga część tomu to zbiór esejów poświęconych sztuce Jaremy, które w sumie składają się na solidne dopełnienie wiedzy o życiu i działalności tej wybitnej, niezwykle interesującej osobowości twórczej. Publikacja wypowiedzi artystki i naukowe studia jej poświęcone należały się Jaremiance od dawna”.