Historia Ziemi Steven M. Stanley, John A. Luczaj

Spis treści książki

Wstęp do wydania polskiego xvii O autorach xviii Przedmowa xix Podziękowania xxiv Część I - Materiały, procesy i zasady 1 ROZDZIAŁ 1. Ziemia jako system 1 Badania systemu Ziemi 2 Unikatowość Ziemi 2 Współzależność składników systemu Ziemi 2 Wrażliwość i nietrwałość aspektów systemu Ziemi 3 Zasada aktualizmu 3 Zasada aktualizmu jako podstawa badań geologicznych 3 Eliminacja koncepcji katastroficznych przez zasadę aktualizmu w XIX wieku 4 Natura i pochodzenie skał 5 Wzajemne przeobrażenia skał magmowych, osadowych i metamorficznych 6 Jednostki formalnej klasyfikacji formacji skalnych 9 Trzy zasady Steno dotyczące skał osadowych 9 Powiązanie wszystkich rodzajów skał w cyklu skalnym 10 Globalne datowanie formacji skalnych 11 Skamieniałości i inne fizyczne wskaźniki względnego wieku skał 11 Określanie bezwzględnego wieku skał metodami radiometrycznymi 12 Podział historii Ziemi na jednostki formalne w skali czasu geologicznego 12 Rozróżnialność przedziałów skali czasu geologicznego 13 Obraz Ziemi pod jej powierzchnią 13 Wzrost gęstości Ziemi wraz z głębokością 14 Unoszenie się i ruchy kruchych stałych płyt litosfery na półpłynnej astenosferze 15 Tektonika płyt 15 Podział płyt w miejscach ich powstawania, subdukcje i zagłębienia 15 Ciepło z rozpadu radioaktywnego jako napęd dynamiki płyt tektonicznych 17 Wznoszenie się pióropuszy magmowych do skorupy Ziemi z głębin jej płaszcza 18 Rola tektoniki płyt w cyklu skalnym 18 Cykl wodny 18 Przemieszczanie się wody między jej rezerwuarami 19 Ścisłe powiązanie cyklu wodnego z cyklem skalnym 20 Ukierunkowane zmiany w historii Ziemi 20 Radykalne i nieodwracalne ewolucyjne przekształcenia form życia 20 Zmiany fizycznych i chemicznych cech Ziemi 21 Związki zmian form życia i środowisk 21 Epizodyczne zmiany w historii Ziemi 22 Nieciągłości w procesach sedymentacji 22 Powstawanie skał osadowych w trybie katastroficznym 22 Niezgodności zalegania warstw jako reprezentacje nieciągłości formacji skalnych 22 Epizodyczne zmiany życia na Ziemi 24 Podsumowanie rozdziału 24 Pytania przeglądowe i polecenia 25 ROZDZIAŁ 2. Minerały skałotwórcze i skały 27 Struktura minerałów 30 Pierwiastki jako substancje złożone z jednakowych i unikalnych atomów 30 Izotopy pierwiastków i ich względne masy atomowe 30 Rola reakcji chemicznych w powstawaniu minerałów 31 Wiązania chemiczne jako wynik chemicznych reakcji 31 Trójwymiarowe struktury molekularne kryształów 32 Zastępowanie jonów pierwiastków przez jony pierwiastków podobnych 34 Właściwości minerałów 34 Zależność twardości minerałów od wiązań chemicznych 34 Zależność gęstości minerałów od mas atomowych i upakowania atomów 36 Odzwierciedlenie struktur krystalicznych w rodzajach spękań 36 Wpływ warunków fizykochemicznych formowania się minerałów i skał na ich struktury 36 Kilka grup minerałów tworzących większość skał 36 Typy skał 38 Skały magmowe jako rezultat krzepnięcia form płynnych 38 Powstawanie skał osadowych z cząstek zawieszonych w wodzie lub powietrzu 40 Skały metamorficzne jako transformacje innych skał w warunkach wysokiego ciśnienia i temperatury 48 Podsumowanie rozdziału 50 Pytania przeglądowe i polecenia 50 ROZDZIAŁ 3. Zróżnicowanie form życia 51 Skamieniałości i chemiczne pozostałości dawnych form życia 54 Twarde części zwierząt jako najczęściej zachowane ich ślady 54 Nietrwałość tkanek miękkich organizmów kopalnych 54 Skamieniałe drewno jako rezultat mineralizacji 55 Odciski w formie ośródek zewnętrznych i wewnętrznych 55 Skamieniałe ślady zwierząt jako zapis ich ruchu 56 Zróżnicowana jakość skamieniałości 56 Biomarkery jako użyteczne chemiczne wskaźniki form życia 56 Martwe organizmy w procesach rozkładu jako paliwo skamieniałości 57 Grupy taksonomiczne 57 Identyfikacja kladów i ich pokrewieństwa 59 Archeony i bakterie: dwie domeny prokariotów 63 Tolerancja archeonów wobec nieprzyjaznych środowisk 63 Niektóre typy bakterii: rozkładające, fotosyntetyzujące, patogenne i zanieczyszczające 64 Protisty: parafiletyczna grupa eukariotów 65 Zielenice i rośliny lądowe 66 Ewolucyjne pierwszeństwo naczyniowych roślin zarodnikowych 68 Ekspansja roślin nasiennych na lądach 69 Opisthokonta: grzyby i zwierzęta 69 Grzyby jako destruenty 70 Zwierzęta jako wielokomórkowe organizmy konsumujące 70 Gąbki jako proste bezkręgowce 71 Przynależność koralowców do parzydełkowców 71 Przynależność wielu zwierząt bezszkieletowych do lofotrochorowców 72 Zewnętrzne szkielety wylinkowców 74 Bezkręgowce i kręgowce jako wtórnogębowce 75 Podsumowanie rozdziału 79 Pytania przeglądowe i polecenia 80 ROZDZIAŁ 4. Środowiska i życie 81 Zasady ekologii 85 Nisza gatunku jako jego umiejscowienie w środowisku 85 Ekosystem jako zbiorowisko organizmów wraz ze środowiskiem ich życia 85 Biogeografia jako nauka badająca rozmieszczenie organizmów 87 Atmosfera 88 Główne składniki atmosfery: azot, tlen i dwutlenek węgla 88 Wpływ różnic temperatury i rotacji Ziemi na cyrkulację powietrza 88 Ekosystem lądowy 90 Typy wegetacji odpowiadające strefom klimatycznym 90 Zależność klimatów od wysokości 94 Wpływ czynników lądowych i wodnych na sezonowe zmiany temperatury 95 Odbicie przeszłych warunków klimatycznych w skamieniałościach roślinnych 96 Ekosystem morski 97 Powierzchniowe prądy oceaniczne napędzane przez wiatry 97 Zmiany form życia morskiego wraz z głębokością 99 Organizmy morskie pływające, unoszące się w wodzie i żyjące na dnie 101 Wpływ temperatury wody na zróżnicowanie biogeograficzne 103 Zasolenie jako ważny czynnik w obszarach przybrzeżnych 104 Środowiska słodkowodne 105 Podsumowanie rozdziału 105 Pytania przeglądowe i polecenia 106 ROZDZIAŁ 5. Środowiska osadowe 107 Środowiska lądowe 110 Historyczne gleby jako wskaźnik warunków klimatycznych w przeszłości 110 Słodkowodne jeziora i lodowce jako wizytówki przeszłych klimatów 112 Gromadzenie się soli i piasku na pustyniach i w jałowych basenach 114 Osady nanoszone przez rozgałęzione i meandrujące rzeki w regionach wilgotnych 116 Środowiska przybrzeżne i otwarte szelfy 119 Delty powstające przy ujściach rzek do mórz 119 Laguny położone za piaszczystymi wyspami barierowymi 121 Tempestyty powstające na otwartych szelfach 122 Skamieniałości jako wskaźniki środowisk morskich 123 Rafy organiczne jako formy skał węglanowych 124 Platformy węglanowe powstające w ciepłych morzach 126 Środowiska głębokomorskie 129 Prądy zawiesinowe opadające przy podmorskich zboczach 129 Drobnoziarniste, powoli gromadzące się osady eupelagiczne 131 Podsumowanie rozdziału 132 Pytania przeglądowe i polecenia 132 ROZDZIAŁ 6. Korelacja i datowanie zapisów skalnych 135 Skala czasu geologicznego 138 Sukcesja skamieniałości jako miara względnego wieku skał 138 Systemy geologiczne utworzone w XIX wieku 138 Jednostki stratygraficzne 140 Podział formacji skalnych w jednostkach czasowoskalnych oraz czasu geologicznego w jednostkach czasu 140 Jednostki biostratygraficzne oparte na występowaniu skamieniałości 140 Identyfikacja biegunowości jednostek czasowo-skalnych metodą stratygrafii magnetycznej 142 Definiowanie jednostek skalnych na podstawie litologii, a nie wieku skał 143 Bezwzględny wiek Ziemi 146 Niedoszacowanie wieku Ziemi w początkach geologii 146 Ocena bezwzględnego wieku skał z użyciem pierwiastków radioaktywnych 147 Przewaga korelacji na podstawie skamieniałości nad datowaniem radiometrycznym 151 Zmiany stabilnych izotopów jako podstawa korelacji globalnej 152 Stratygrafia zdarzeniowa 153 Korelacja na wielkich obszarach oparta na skałach przewodnich 153 Linia czasu dla korelacji oparta na dwukierunkowych przesunięciach granic facji 155 Wykrywanie niezgodności zalegania warstw metodami stratygrafii sejsmicznej 155 Sekwencje jako zapisy zmian poziomu morza 157 Zegar geologiczny oparty na zmianach parametrów rotacji Ziemi i kształtu jej orbity 158 Podsumowanie rozdziału 160 Pytania przeglądowe i polecenia 160 ROZDZIAŁ 7. Ewolucja i zapis kopalny 163 Adaptacje 166 Wkład Karola Darwina 167 Geograficzne dowody ewolucji zebrane w podróży na statku ,,Beagle" 167 Szerokie podstawy anatomicznych dowodów ewolucji przedstawionych przez Darwina 169 Selekcja naturalna jako główny mechanizm ewolucji 170 Geny, DNA i chromosomy 170 Podstawowe znaczenie dziedziczenia cech w genetyce 170 Mutacje jako instrument doboru naturalnego 171 Rekombinacja genetyczna jako czynnik doboru naturalnego 171 Nowo odkryty mechanizm zmian genetycznych: horyzontalny transfer genów 172 Geny regulatorowe a rozwój organizmów 172 Populacje, gatunki i specjacja 172 Szybkości specjacji 174 Radiacje ewolucyjne jako rezultat nowych ekologicznych możliwości i adaptacyjnych przełomów 174 Szybka specjacja w niewielkich izolowanych populacjach 176 Możliwość powstania nowej jednostki systematycznej w pojedynczym wydarzeniu 178 Zegar molekularny i czasy powstawania 180 Konwergencja ewolucyjna 180 Wymieranie 181 Znaczne zróżnicowania szybkości wymierania 182 Masowe wymieranie dokonujące się obecnie 183 Tendencje ewolucyjne 184 Ewolucyjna tendencja do powiększania się rozmiarów ciał zwierząt 184 Proste i złożone tendencje ewolucyjne 185 Nieodwracalność procesu ewolucji 189 Podsumowanie rozdziału 189 Pytania przeglądowe i polecenia 190 ROZDZIAŁ 8. Teoria tektoniki płyt 191 Historia teorii dryfu kontynentalnego 194 Błędne interpretacje niektórych wczesnych obserwacji 194 Alfred Wegener - pionier teorii dryfu w XX wieku 195 Badania Aleksandra Du Toit dotyczące sekwencji Gondwany 196 Powszechne odrzucanie koncepcji dryfu kontynentalnego 198 Zagadkowe dane ujawnione przez paleomagnetyzm 198 Narodziny tektoniki płyt 200 Wyjaśnienie wielu zjawisk na gruncie ekspansji dna oceanicznego 200 Ostateczna weryfikacja metodami paleomagnetycznymi 203 Uskoki i aktywność wulkaniczna na granicach płyt 203 Formowanie się skorupy wzdłuż grzbietów śródoceanicznych 204 Przemieszczanie grzbietów śródoceanicznych przez uskoki transformacyjne 205 Subdukcja litosfery wzdłuż głębokich rowów oceanicznych 205 Ruchy płyt 207 Cztery przyczyny ruchów płyt 207 Zagłębianie się luźnych fragmentów skorupy w płaszczu Ziemi 207 Mierzalność ruchów płyt 208 Podsumowanie rozdziału 210 Pytania przeglądowe i polecenia 211 ROZDZIAŁ 9. Tektonika kontynentów i łańcuchy górskie 213 Dzielenie się kontynentów 216 Węzły potrójne w rejonach plam gorąca 216 Powstawanie rowów tektonicznych w początkowej fazie podziału 218 Powstawanie pasywnych krawędzi w procesach podziału 218 Zginanie i płynięcie skał 220 Orogeneza 222 Orogeneza jako skutek kolizji kontynentów 222 Możliwości orogenezy bez zderzeń kontynentów 223 Charakterystyczne struktury pasm górskich 223 Kompresja jako przyczyna deformacji 224 Powstawanie basenu przedpola pod ciężarem góry 224 Andy jako przykład gór powstałych bez zderzenia kontynentów 226 Pireneje jako przykład gór powstałych w wyniku zderzenia kontynentów 227 Łączenie się niewielkich mas lądowych z kontynentami 229 Tektonika wnętrz kontynentów 229 Podsumowanie rozdziału 232 Pytania przeglądowe i polecenia 232 ROZDZIAŁ 10. Główne cykle geochemiczne 235 Rezerwuary chemiczne 238 Przepływy jako prędkości ruchu między rezerwuarami 238 Wpływ sprzężeń zwrotnych na przepływy 238 Dwutlenek węgla, tlen i procesy biologiczne 239 Wykorzystanie cyklu fotosyntezy-oddychania przez rośliny 239 Wzrost tkanek jako rezultat fotosyntezy 240 Uwalnianie energii w procesie oddychania 240 Wykorzystywanie oddychania przez destruenty 241 Modyfikacje chemii atmosfery w wyniku pogrążania się szczątków roślinnych w ziemi 241 Podobieństwo morskich i lądowych cyklów fotosyntezy-oddychania 243 Izotopy tlenu, klimat i cykl wodny 244 Proporcje izotopów tlenu w szkieletach jako wskaźnik temperatury 244 Wiązanie tlenu 16O w lodowcach 245 Wpływ zasolenia na proporcje izotopów tlenu 246 Działanie pary wodnej jako gazu cieplarnianego 247 Wykorzystanie izotopów węgla w badaniach globalnych cyklów chemicznych 247 Proporcje izotopów węgla jako zapisy cyklicznej cyrkulacji węgla organicznego 247 Proporcje izotopów w skałach wapiennych i morskich osadach głębinowych jako zapisy zmian tempa pogrzebania węgla w ziemi 248 Wpływ pogrzebania węgla i siarki na powiększanie się atmosferycznego rezerwuaru tlenu 248 Usuwanie dwutlenku węgla z atmosfery w procesach wietrzenia i jego transfer do skał wapiennych 249 Wpływ zmian szybkości wietrzenia na atmosferyczny rezerwuar węgla 250 Wpływ zmian globalnej temperatury na atmosferyczny rezerwuar węgla 252 Tendencje zmian zawartości dwutlenku węgla w atmosferze w eonie fanerozoicznym 253 Wpływ pozytywnego sprzężenia zwrotnego na cykl węglowy 254 Stabilizujący wpływ negatywnych sprzężeń zwrotnych na poziom dwutlenku węgla 254 Ekskursje proporcji izotopów węgla i tlenu 255 Wpływ zmian szybkości oddychania bakterii na proporcje izotopów węgla 256 Wpływ zmian ilości hydratu metanu naproporcje izotopów węgla 256 Wpływ zmian produktywności fitoplanktonu na proporcje izotopów węgla 256 Relatywnie większy wpływ epizodów masywnego pogrzebania węgla na proporcje izotopów węgla w porównaniu z innymi czynnikami 257 Chemia oceanów i mineralogia szkieletów 257 Wpływ zmian zawartości magnezu i wapnia na powstawanie morskich węglanów 257 Wpływ zmian zawartości potasu i siarczanów na mineralogię ewaporatów 259 Usuwanie krzemu z oceanów przez organizmy żywe 259 Podsumowanie rozdziału 260 Pytania przeglądowe i polecenia 261 Część II - Historia Ziemi 263 ROZDZIAŁ 11. Eony prekambryjskie: hadeik i archaik 263 Wiek planet i Wszechświata 268 Powstanie Układu Słonecznego 269 Powstanie Słońca z mgławicy 270 Powstanie planet z mgławicy słonecznej 270 Hadeik 272 Rozwarstwienie Ziemi jako rezultat przechodzenia materii w stan ciekły 272 Powstanie Księżyca w następstwie kolizji 272 Pochodzenie wód oceanicznych z wulkanów i komet oraz ich zasolenia ze skał 273 Pochodzenie wczesnej atmosfery Ziemi z jej wnętrza 273 Liczne zderzenia z asteroidami i meteorytami we wczesnej historii Ziemi 273 Wysoka temperatura wczesnej Ziemi i niewielkie rozmiary jej płyt 274 Pochodzenie skorupy kontynentalnej 275 Powstanie skorupy felzytowej z topniejącej litosfery oceanicznej 275 Pojawienie się płyty kontynentalnej we wczesnej historii Ziemi 276 Eon archaiczny 276 Niewielkie rozmiary lądów archaiku jako skutek wysokiej temperatury wnętrza Ziemi 276 Szybki wzrost rozmiarów skorupy kontynentalnej 276 Pasma zieleńcowe 277 Zmiana systemu Ziemi 11-1 Pojawianie się wielkich kratonów pod koniec eonu archaicznego 278 Dowody istnienia życia w eonie archaicznym 280 Chemiczne hipotezy dotyczące początków życia na Ziemi 283 Łatwość formowania się aminokwasów 283 Możliwość istnienia świata RNA 283 Możliwość rozwoju życia wzdłuż grzbietów śródoceanicznych 285 Tlen atmosferyczny 287 Podsumowanie rozdziału 287 Pytania przeglądowe i polecenia 288 ROZDZIAŁ 12. Eon proterozoiczny prekambru 289 Główne zdarzenia eonu proterozoicznego 290 Współczesny styl orogenezy 292 Zdarzenia globalne w paleoproterozoiku i mezoproterozoiku 295 Powszechne zlodowacenia we wczesnym proterozoiku 295 Rozwój sinic, a później eukariotów w oceanach 295 Początki życia zwierzęcego 297 Gwałtowny rozwój organizmów zwierzęcych 297 Rozwój eukariotów pod wpływem wzrostu zawartości tlenu w atmosferze 301 Zmiana systemu Ziemi 12-1 Wielkie zdarzenie oksydacyjne 302 Zmiana systemu Ziemi 12-2 Czy Ziemia były kiedyś śnieżną kulą? 304 Dwa rozległe zlodowacenia w proterozoiku dosięgające niskich szerokości geograficznych 306 Możliwość wpływu zróżnicowania zwierząt na ewolucję fitoplanktonu 306 Ekspansja i kurczenie się kontynentów 306 Konsolidacja kontynentu Ameryki Północnej 308 Ekspansja Laurencji w proterozoiku poprzez kontynentalną akrecję 308 Powstanie wielkich złóż rud w wyniku zderzenia z obiektem zewnętrznym 309 Rów tektoniczny w centralnej i wschodniej Ameryce Północnej 310 Orogeneza grenwilska we wschodniej części Ameryki Północnej 312 Połączenia i podziały superkontynentów neoproterozoicznych 312 Superkontynent Nuna zawierający wszystkie wielkie masy lądowe 312 Mniejszy od Nuny superkontynent Rodinia 313 Połączenie Pannocji z Gondwaną mimo utraty Laurencji 313 Podsumowanie rozdziału 314 Pytania przeglądowe i polecenia 315 ROZDZIAŁ 13. Wczesna era paleozoiczna 317 Kambryjska eksplozja życia 320 Ślady o złożonych formach jako najwcześniejsze świadectwa życia kambryjskiego 320 Szkielety w wielu grupach zwierząt wczesnokambryjskich 320 Ograniczenie sposobów życia zwierząt wczesnokambryjskich 323 Zmiana systemu Ziemi 13-1 Kształtowanie się szkieletów w wielu grupach zwierząt związane z różnicowaniem się drapieżników 324 Powstanie kręgowców w warunkach różnicowania późnokambryjskiego 327 Życie w ordowiku 329 Zwierzęta pływające i unoszące się w wodach we wczesnym paleozoiku 329 Wielka radiacja życia w późnym ordowiku 329 Wpływ organizmów zwierzęcych na recesję stromatolitów 331 Zahamowanie różnicowania organizmów morskich związane z wymieraniem 332 Ekspansja bezkręgowców w wodach śródlądowych i roślin na lądach 332 Paleogeografia świata kambryjskiego 332 Epizody masowego wymierania kambryjskich trylobitów 334 Paleogeografia, zmiany klimatyczne i masowe wymieranie w ordowiku 335 Zlodowacenie w wyniku ochłodzenia klimatu 335 Zmiana systemu Ziemi 13-2 Zlodowacenie i masowa zagłada form życia jako rezultat ochłodzenia klimatu 336 Wielkie wymierania jako rezultat ochłodzeń klimatu 338 Zdarzenia regionalne we wczesnym paleozoiku 339 Wypiętrzenie gór wschodniej Laurencji w orogenezie takońskiej 339 Trwała pasywna krawędź zachodniej Laurencji 344 Podsumowanie rozdziału 345 Pytania przeglądowe i polecenia 345 ROZDZIAŁ 14. Świat środkowego paleozoiku 347 Odnowa zróżnicowanych form życia 350 Odrodzenie życia w środowiskach wodnych 350 Zasiedlanie lądów przez rośliny 357 Wyjście zwierząt na lądy 359 Zmiana systemu Ziemi 14-1 Kolonizacja lądów przez kręgowce jako rezultat zmian krajobrazów wywołanych rozwojem roślinności 360 Paleogeografia świata środkowego paleozoiku 364 Zlodowacenie i masowe wymieranie 365 Zdarzenia regionalne w środkowym paleozoiku 365 Ponowne przejście wschodniej Ameryki Północnej w stan krawędzi pasywnej 365 Zmiana systemu Ziemi 14-2 Globalne zmiany klimatyczne, zlodowacenie i masowe wymieranie jako efekt ekspansji roślin na lądach 366 Powstanie Euroameryki podczas drugiej orogenezy appalachijskiej 368 Orogeneza i tworzenie się raf w zachodniej części Ameryki Północnej 372 Podsumowanie rozdziału 373 Pytania przeglądowe i polecenia 373 ROZDZIAŁ 15. Świat późnego paleozoiku 375 Życie w późnym paleozoiku 379 Pojawianie się nowych form życia w morzach paleozoiku 379 Rozwój organizmów rafotwórczych w morzach aragonitowych 380 Rozwój drzewostanów bagiennych 381 Ekspansja flory wyżynnej 383 Różnicowanie się zwierząt lądowych i ich ekspansja w środowiskach słodkowodnych 385 Zmiana systemu Ziemi 15-1 Wielkie zlodowacenie w wyniku osłabienia efektu cieplarnianego 386 Paleogeografia świata późnopaleozoicznego 390 Ciepły i wilgotny klimat we wczesnym karbonie 390 Wielkie zlodowacenie w połowie karbonu spowodowane kolizją kontynentów 390 Ekspansja siedlisk suchych w permie 393 Masowe wymieranie pod koniec ery paleozoicznej 394 Zdarzenia regionalne w późnym paleozoiku 394 Powstanie Appalachów w orogenezie alegheńskiej 394 Zmiana systemu Ziemi 15-2 Najbardziej destruktywny ze wszystkich epizodów wymierania kończący erę paleozoiczną 395 Orogenezy w południowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych 398 Powstawanie pokładów węgla w cyklotemach 402 Powstawanie raf w basenie Delaware w zachodnim Teksasie 403 Powiększenie kontynentu Ameryki Północnej w orogenezie sonomskiej 406 Podsumowanie rozdziału 406 Pytania przeglądowe i polecenia 407 ROZDZIAŁ 16. Wczesny mezozozoik 409 Życie w oceanach: nowa biota 412 Spowolnienie odnowy życia we wczesnym triasie przez trzy epizody masowego wymierania 413 Nowe grupy fitoplanktonu oraz liczne gatunki pływających drapieżników jako formy życia pelagicznego 415 Życie na lądach 418 Dominacja roślin nagonasiennych we florze mezozoicznej 418 Początek epoki dinozaurów 419 Zmiana systemu Ziemi 16-1 Pojawienie się dinozaurów i zagadka ich ewolucyjnego sukcesu 422 Zmiana systemu Ziemi 16-2 Aktywność wulkaniczna i masowa zagłada 428 Masowe wymieranie pod koniec triasu 431 Paleogeografia wczesnego mezozoiku 431 Wpływ rozmiarów Pangei na klimat i rozmieszczenie organizmów 432 Początek podziału Pangei 432 Lokalizacja stref tropikalnychi nietropikalnych 434 Zdarzenia tektoniczne w Ameryce Północnej 434 Powstawanie basenów gór zrębowych na wschodzie 434 Powiększanie się Ameryki Północnej na zachodzie 436 Podsumowanie rozdziału 440 Pytania przeglądowe i polecenia 441 ROZDZIAŁ 17. Świat w okresie kredowym 443 Życie w kredzie 446 Zmiany form życia pelagicznego 446 Zmiany form życia eupelagicznego 448 Ekspansja roślin kwiatowych na lądach 450 Ograniczenie rozwoju wczesnych ssaków przez dinozaury 452 Paleogeografia świata kredowego 456 Podział kontynentów i ekspansja oceanów 456 Wzrost poziomu morza, stagnacja wód głębokomorskich i ocieplenie klimatu 456 Wymieranie pod koniec okresu kredowego 460 Radykalne wymieranie życia w kredzie jako ostrzeżenie 461 Odzwierciedlenie chronologii wymierania w skamieniałościach 461 Rozwój gatunków oportunistycznch po masowym wymieraniu 461 Zmiana systemu Ziemi 17-2 Śmierć z Kosmosu 462 Ameryka Północna w okresie kredowym 466 Kontynuacja wypiętrzania Kordylierów 466 Powstanie akwenu morskiego łączącego Zatokę Meksykańską z Oceanem Arktycznym 467 Wydrążenie przez starą rzekę głębokiej doliny, która stała się później Wielkim Kanionem 468 Powstawanie współczesnego szelfu kontynentalnego na wschodzie Ameryki Północnej 469 Morza kredowe w Europie 470 Podsumowanie rozdziału 470 Pytania przeglądowe i polecenia 471 ROZDZIAŁ 18. Świat w paleogenie 473 Życie w paleogenie 476 Odrodzenie życia oceanicznego 477 Dominacja roślin kwiatowych 478 Intensywna radiacja ssaków w paleocenie i eocenie 479 Wielkie ptaki wczesnego paleogenu 482 Rozwój współczesnych grup zwierząt kopytnych, drapieżnych i naczelnych w oligocenie 483 Ewolucyjne uwspółcześnienie żab i owadów w paleogenie 484 Klimat paleogenu 484 Fala ocieplenia na początku eocenu 484 Zasięg ciepła w wysokich szerokościach geograficznych 486 Początek ochłodzenia i zlodowacenia w wysokich szerokościach geograficznych w środkowym eocenie 488 Zmiany klimatyczne, ekspansja lodowców i masowe wymieranie na przełomie eocenu i oligocenu 489 Zdarzenia regionalne w paleogenie 489 Zmiany położenia lądów i mórz w pobliżu biegunów 489 Kontynuacja aktywności górotwórczej w zachodniej części Ameryki Północnej 489 Zmiana systemu Ziemi 18-1 Początek globalnego ochłodzenia i wysychania wód 490 Nowy ryft na amerykańskim południowym zachodzie 496 Aktywność wulkaniczna w rejonie parku Yellowstone jako rezultat płytkiej subdukcji 497 Kontynuacja sedymentacji wzdłuż brzegów Zatoki Meksykańskiej 497 Zatoka Chesapeake jako efekt upadku meteorytu 498 Podsumowanie rozdziału 499 Pytania przeglądowe i polecenia 500 ROZDZIAŁ 19. Świat późnego kenozoiku przed holocenem 501 Życie w neogenie 504 Radiacja wielorybów i odrodzenie otwornic w oceanach 504 Rozwój i adaptacja gatunków lądowych do sezonowo suchych środowisk 505 Współczesna epoka lodowcowa na półkuli północnej 509 Względne ocieplenie klimatu we wczesnym pliocenie 509 Formowanie się lodowców kontynentalnych na półkuli północnej 509 Proporcje izotopów jako wskaźnik chronologii zlodowaceń 512 Zmiany flory wynikające ze zmian klimatycznych 513 Wielokrotne ekspansje i regresje lodowców 513 Zmiany rodzajów wegetacji w okresach maksimów glacjalnych 514 Zmiany cyrkulacji wód oceanicznych jako możliwa przyczyna epoki lodowcowej 515 Zmiana systemu Ziemi 19-1 Radykalnie szybkie zmiany klimatyczne w epoce lodowcowej 516 Wpływ zmian ruchu wirowego Ziemi na cykle zlodowaceń 519 Wpływ oscylacji klimatycznych na zmiany efektu cieplarnianego 519 Zdarzenia regionalne w okresie neogenu 520 Procesy górotwórcze w całej zachodniej części Ameryki Północnej 520 Wypiętrzenia Appalachów oraz pochodzące z nich osady na wschodzie 527 Narodziny Morza Karaibskiego 528 Wymiana ssaków między Ameryką Północną i Południową 528 Powstanie Himalajów - najwyższego łańcucha górskiego na Ziemi 530 Koniec oceanu Tetyda 532 Ewolucja człowieka 534 Radiacja wczesnych małp człekokształtnych w Afryce i w Azji 534 Najstarsze ślady hominidów sprzed 6 milionów lat 534 Podobieństwo australopiteków do małp człekokształtnych i ludzi 535 Nagłe pojawienie się rodzaju ludzkiego 536 Podobieństwo gatunku Homo erectus do człowieka współczesnego 538 Osobliwe ludzkie karły z Flores 539 Większe podobieństwo gatunku Homo heidelbergensis niż Homo erectus do ludzi współczesnych 539 Zmiana systemu Ziemi 19-2 Powstanie rodzaju ludzkiego w okresie nagłych zmian klimatycznych 540 Pojawienie się neandertalczyków w Eurazji 542 Ewolucja Homo sapiens w Afryce i jego migracja na północ 543 Podsumowanie rozdziału 544 Pytania przeglądowe i polecenia 545 ROZDZIAŁ 20. Regresja lodowców i holocen 547 Regresja lodowców 550 Gwałtowne zdarzenia globalne pod koniec plejstocenu i we wczesnym holocenie 552 Młodszy dryas 553 Pierwsi Amerykanie 554 Zmiana systemu Ziemi 20-1 Dowody kolizji Ziemi z kometą jako przyczyny ochłodzenia młodszego dryasu oraz wymierania wielkich ssaków i zniknięcia kultury Clovis 556 Nagłe wyginięcie wielkich ssaków 559 Wahania klimatyczne w okresie minionych 10 000 lat 560 Krótki okres globalnego ocieplenia zwany interwałem hypsitermalnym 560 Zapoczątkowanie rolnictwa przez ludzi 561 Lodowce oraz zasięgi drzew i ich przekroje jako odzwierciedlenia zmian klimatycznych 562 Wahania temperatury po interwale hypsitermalnym 563 Dotkliwe susze w holocenie 563 Zmiany poziomu morza 565 Szybki wzrost poziomu morza pod koniec plejstocenu i w początkach holocenu 565 Zmiany linii brzegowych w okresie minionych 7000 lat 565 Wiek XX i XXI: wpływ działalności człowieka 567 Gazy wprowadzane przez człowieka do atmosfery jako przyczyna ocieplenia klimatu i efektu cieplarnianego 567 Poważne przyszłe konsekwencje zmian klimatycznych 569 Wzrost stężenia dwutlenku węgla w oceanach jako czynnik hamujący wapnienie organizmów morskich 570 Podnoszenie się poziomu morza 571 Możliwość przyśpieszenia zmian klimatycznych przez dodatnie sprzężenia zwrotne 573 Podsumowanie rozdziału 574 Pytania przeglądowe i polecenia 575 Dodatek 577 Słownik 581 Indeks

pokaż cały spis treści

ukryj recenzje