Bieżeństwo 1915. Zapomniani uchodźcy

O bieżeństwie nigdy nic nie przeczytałam, choć słowo jest mi znane. Aneta Prymaka-Oniszk pisze o bieżeństwie z 1915 roku, skupiając się na Podlasiu, z którego pochodziła jej rodzina. Tworzy niesamowitą historię z ludzkich opowieści. Przemilczane przez historyków fakty o bieżeńcach znalazły swoich kronikarzy dopiero w latach 90. XX wieku. To kolejna straszna odsłona potworności wojny, manipulacji ludźmi, carskiej propagandzie, strachu, lekceważeniu człowieka. Pod przykrywką wojny ludzie nie wahają się żerować na nieszczęściu, korzystają z okazji do kradzieży, oszustw. Na dodatek zapomniano o tych nieszczęsnych ludziach i ich krzywdzie. Według polityków winni byli wojna i Niemcy. Tak wszystkim było najwygodniej. Wybielić wojskowych z podjętych przez nich rozkazów. Przerzucić winę na innych. Zapomnieć. Czyta się jednym tchem, choć co chwila są opisy wszelkich okropności. Szczególnie ciarki chodziły po plecach przy opisach nędzy kobiet i dzieci i wagonach sierot. Wagony pełne sierot. Nie da się tego czytać spokojnie. Te zgubione w drodze dzieci, oddawane obcym, chore, głodne, przerażone. Spotkania po latach z rodzina należały do wyjątków. Nikt nie był przygotowany na exodus ludzi, który rozpoczął się od rozkazów wojskowych, stosujących w walce z Niemcami taktykę spalonej ziemi. Przerażająca była masowość bieżeństwa, kiedy w jednym czasie setki tysięcy ludzi zaczęły się przemieszczać się na wschód. Nikt nie był przygotowany na taką skalę wychodźstwa, ani władze, ani transport kolejowy, ani szpitale, ani towarzystwa i instytucje niosące pomoc. Autorka bardzo dobrze ukazała życie ekstremalność życia bieżeńców: ciągłe napięcie, żałobę, głód, epidemie, przełamywanie tabu w obcym świecie, choćby związane z niegrzebaniem zmarłych, porzucaniem dzieci. Straszny świat. Straszny los, który ludzie ludziom zgotowali. Z terenu Polski wyjechać mogły ponad dwa miliony osób. Po Rewolucji październikowej nastąpił wielki powrót. Równie tragiczny w skutkach. Przejmująca historia bieżeńców robi wrażenie poprzez ukazanie losów jednostek, które poznajemy z imienia czy nazwiska. Historie osobiste mocno związane są i tak z historią ogólną. Przemawia to bardziej niż suche fakty historyczne.