Stanisława Kuszelewska-Rayska (24 XII 1894-24 I 1966) - pisarka, tłumaczka
dzieł Jacka Londona, Aldousa Huxleya, Donna Byrne'a i Harry'ego Sinclaira
Lewisa, harcerka, żołnierz Polskiej Organizacji Wojskowej i Armii Krajowej.
Jej wydane na uchodźstwie książki - Kobiety i Dziwy życia - są pierwszymi w
polskiej prozie autobiograficznymi opowieściami o kobietach konspiracji
1939-1945. Dzięki Zysk i S-ka Wydawnictwo po raz pierwszy ukazały się w
kraju.
Stanisława Kuszelewska-Rayska zmarła na wygnaniu w Londynie, w którym
starała się odnaleźć kawałek Polski. Zapomniana niemal przez wszystkich,
zasnęła z dala od Polski z tęsknoty za córką Ewą Matuszewską poległą w
Powstaniu Warszawskim i dawną Warszawą, która już nigdy nie powstała tak
piękna jak kiedyś. Wiedziała, że doszło do radykalnego zerwania pomiędzy
tradycyjną Polską i polskością a jej sowieckim nowotworem udającym jedynie
Polskę. "Jeśli kiedyś ktoś wróci do Polski" - pisała w 1947 r. - zastanie
"Polskę trudną. Odmienioną. Zdruzgotaną. Wykrwawioną". Zupełnie inną.
Napisane przez nią ostatnie zdanie w Kobietach już na zawsze pozostanie
aktualne: "Poza Wisłą, nad Zamkiem, którego nie ma, nad katedrą, której nie
ma, nad strzępem miasta, zwisłym ze szkieletu wieży - niebo płonęło
czerwono".
Sławomir Cenckiewicz (fragment posłowia)
