Zbiorowe prawo pracy. Komentarz

Niniejsza publikacja jest jedynym na rynku wydawniczym opracowaniem typu komentarzowego, obejmującym całokształt zbiorowego prawa pracy.

W komentarzu uwzględniono m.in. ustawę o związkach zawodowych, ustawę o organizacjach pracodawców, przepisy Kodeksu Pracy dotyczące układów zbiorowych, ustawę o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracowników oraz ustawę o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Komentarze do poszczególnych ustaw zostały poprzedzone obszernymi wstępami, zawierającymi materiał historyczny i porównawczy z odniesieniami do prawa międzynarodowego i europejskiego oraz zestawieniami bibliograficznymi, zaś integralne teksty powyżej wymienionych ustaw zostały opatrzone szerokimi didaskaliami.

Przedmowa
1. Udostępniane Czytelnikom opracowanie będące efektem pracy zespołu autorów - pracowników nauki i praktyków, specjalizujących się w problematyce zbiorowego prawa pracy, jest przedsięwzięciem nowatorskim w dorobku piśmienniczym poświęconym tej części prawa pracy. Wprawdzie badania nad zbiorowym prawem pracy od momentu, gdy dziedzinę tę w latach następujących po roku 1989 można było uznać za spełniającą kryteria demokratyczne i rynkowe, rozwijane były z powodzeniem w wielu ośrodkach, to jednak nie powstało, jak dotychczas, opracowanie typu komentarzowego obejmującego całokształt tej gałęzi prawa pracy.

W niniejszym komentarzu uwzględniono ustawę o związkach zawodowych oraz ustawę o organizacjach pracodawców, przepisy Kodeksu pracy dotyczące układów zbiorowych pracy, ustawę o rozwiązywaniu sporów zbiorowych oraz ustawę o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (zwaną potocznie ustawą o zwolnieniach grupowych), przepisy Kodeksu pracy dotyczące przejścia zakładu pracy lub jego części na innego pracodawcę z wyeksponowaniem związanych z transferem aspektów zbiorowych stosunków pracy, ustawę o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, ustawę o Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i wojewódzkich komisjach dialogu społecznego oraz ustawę o informowaniu pracowników i przeprowadzaniu z nimi konsultacji.

Układ komentarza, z jednej strony, odzwierciedla proces nawarstwiania się regulacji z dziedziny zbiorowego prawa pracy w III RP, z drugiej zaś uwzględnia stosowaną zazwyczaj systematykę tego działu prawa, według której status prawny podmiotów zbiorowego prawa pracy poprzedza uregulowane odrębnie formy ich działalności różniące się z kolei zakresem i przedmiotem.

2. Redaktorzy planując taki a nie inny dobór tematyki nie mieli ambicji ustalania, czym jest w istocie zbiorowe prawo pracy i jak dokładnie przebiegają granice między częścią zbiorową a indywidualną prawa pracy. Uwikłanie się w spory doktrynalne groziło zaprzepaszczeniem przede wszystkim celu, jakiemu służy komentowanie wyżej wymienionych ustaw, ponieważ jak trafnie zauważył L. Florek "obydwa działy prawa pracy nie są do końca rozdzielne" (por. tegoż, Indywidualne a zbiorowe prawo pracy - związki i podziały, [w:] pr. zb. pod red. L. Florka, Indywidualne a zbiorowe prawo pracy, Warszawa 2007, s. 18). Kierowanie się "żelazną konsekwencją" wymagałoby selekcjonowania przepisów ustaw, pod kątem przynależności do jednego lub drugiego działu. Przeważyły racje pragmatyczne. Dlatego komentarzem objęto integralne teksty wymienionych wyżej ustaw, zdając sobie sprawę, że zaliczenie w całości danego aktu do zbiorowej części prawa pracy budzić będzie zrozumiałe zastrzeżenia. Powyższa uwaga dotyczy w szczególności ustawy o zwolnieniach grupowych oraz o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych.

Z drugiej strony, widoczne są także pewne pominięcia. Należy do nich w szczególności seria ustawodawcza spowodowana implementacją do polskiego porządku prawnego szeregu dyrektyw Wspólnoty Europejskiej odnoszących się do form zaangażowania pracowników w organizacjach gospodarczych o zasięgu wspólnotowym (europejska rada zakładowa, reprezentacje pracowników w spółce europejskiej, spółdzielni europejskiej, spółce powstałej z transgranicznego łączenia się spółek). Zasady partycypacji pracowniczej w tzw. multinationalach niewątpliwie wchodzą w zakres zbiorowego prawa pracy; uznaliśmy wszelako, że uwzględnienie tych ustaw, opartych zresztą na wspólnym schemacie regulacji, obciążałoby nadmiernie treść komentarza, wziąwszy pod uwagę niewielkie jeszcze znaczenie praktyczne tych ustaw dla stosunków pracy w naszym kraju.

Komentarze do poszczególnych ustaw poprzedzone są wstępami, niekiedy bardzo obszernymi, zawierającymi materiał historyczny i porównawczy z odniesieniami do prawa międzynarodowego i europejskiego oraz rozważania teoretyczno-pojęciowe. Na uwagę zasługują wykonane z pedanterią zestawienia bibliograficzne na początku cząstkowych opracowań, a niekiedy także do poszczególnych części artykułów.

3. Do napisania poszczególnych części komentarza zostali zaproszeni teoretycy i praktycy specjalizujący się w problematyce zbiorowych stosunków pracy. Są nimi (w kolejności omawianych zagadnień): radca prawny Grzegorz Orłowski, dr Aneta Kowalczyk z Katedry Prawa Cywilnego i Prawa PracyWydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego, prof. dr hab. Jerzy Wratny - kierownik wspomnianej wyżej Katedry na Uniwersytecie Rzeszowskim, zatrudniony także w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie oraz członek Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Pracy w latach 2002-2006, prof. dr hab. Andrzej Marian Świątkowski - kierownik Katedry Prawa Pracy i Polityki Społecznej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego, członek Komitetu Praw Społecznych Rady Europy, dr Krzysztof Walczak - adiunkt w Zakładzie Społeczno-Prawnych Problemów Zatrudnienia na Wydziale Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, prof. dr hab. Andrzej Patulski - kierownik wymienionego powyżej Zakładu, Maciej Nałęcz, dr Władysław Patulski - sędzia Sądu Najwyższego w stanie spoczynku, Anna Pabisiak i Marcin Wojewódka - radcy prawni.

Wszystkich autorów, pomimo różnic w ujęciu zagadnień, wynikających ze stylów myślenia, doświadczeń i temperamentów, cechuje dążenie do dokładnego wyjaśnienia treści komentowanych przepisów, przy obfitym wykorzystaniu orzecznictwa oraz literatury przedmiotu. W związku z tym pojawiają się wątki ocenne i polemiczne pod adresem zarówno ustawodawcy, jak i autorów różniących się poglądami. Dzięki inwencji autorów komentarza, stanowi on w moim przekonaniu nie tylko kompendium zastanego stanu wiedzy, ale zarazem przyczynia się on do rozwoju naukowej refleksji nad dziedziną zbiorowego prawa pracy. Przede wszystkim jednak stanowi przewodnik po obowiązującym prawie i jego wykładni, przydatny nie tylko wąskiemu kręgowi specjalistów, ale także szerokiemu gronu "użytkowników" zbiorowego prawa pracy, a więc działaczy związków zawodowych i organizacji pracodawców oraz samych pracodawców, do których w dużej mierze należy stosowanie tego prawa. Z prawdziwą przyjemnością pragnę polecić tę publikację studentom prawa i kierunków pokrewnych, w tym zwłaszcza z wydziałów uniwersyteckich, na których zatrudnieni są autorzy komentarza, a wśród nich moim studentom z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Rzeszowskiego.

Komentarz uwzględnia stan prawny na koniec października 2008 r.

Jerzy Wratny