Wymiar narodowy i ponadnarodowy dialogu społecznego w Unii Europejskiej

Wstęp Postępujące zróżnicowanie potrzeb społecznych, sieciowych powiązań zachodzących między nimi, a także wyczerpujące się formy demokracji pośredniej sprawiają, że mamy do czynienia z istotnymi zmianami społecznymi współczesnej Europy i świata. Poszczególne grupy społeczne w odmienny sposób są włączane w procesy decyzyjne na różnych poziomach. Problemem współczesnych demokracji jest znaczny odsetek obywateli, którzy czują się wykluczeni z politycznych i społecznych debat na temat istotnych kwestii dotyczących ich życia oraz warunków egzystencji w wymiarze gospodarczo-społecznym. Demokracja bowiem powinna gwarantować podejmowanie decyzji zgodnie z wolą większości obywateli zarówno w państwie, jak i w strukturach Unii Europejskiej. Demokracja pośrednia (przedstawicielska) ma istotne mankamenty, szczególnie w kwestiach łagodzenia obaw i zaspokajania potrzeb obywateli. W życiu zbiorowym mamy do czynienia z konfliktami strukturalnymi. Przykładem może być konflikt między modelami demokracji przedstawicielskiej i partycypacyjnej (bezpośredniej) wyrażający się w dążeniu do wyłonienia woli większości przy zachowaniu praw mniejszości. Obecnie coraz powszechniejszy staje się model demokracji uczestniczącej, której ważnym elementem jest dialog obywatelski. Jest on bezpośrednią konsekwencją wyzwań wynikających z odchodzenia od minionych tradycyjnych form uczestnictwa w życiu publicznym. Dotyczy to zwłaszcza Unii Europejskiej, w której demokratyczna reprezentacja jest oparta na podejściu reprezentowanym przez Jacquesa Delorsa, który nazwał ją niezidentyfikowanym politycznym obiektem1. Współczesny europejski dialog społeczny obejmuje dwie główne funkcje: konsultacje i negocjacje, które stanowią siłę napędową ekonomicznej i społecznej modernizacji. Nowego znaczenia nabrał dialog wraz z postępem integracji ekonomicznej i walutowej, która wymusza potrzebę wymiany i koordynacji stosunków branżowych, podnosząc rangę partnerów społecznych. Europejski dialog społeczny charakteryzuje się nowoczesnym ujęciem. Kombinacja autonomicznego dialogu społecznego i zaangażowania narodowych oraz europejskich partnerów jest istotna z punktu widzenia bardziej wyważonego i spójnego rozwoju społecznego. W każdym z krajów członkowskich dialog społeczny jest przypisany do działań demokratycznego rządu, stanowi też narzędzie ekonomicznej i społecznej modernizacji. Umożliwia zdefiniowanie praktycznych sposobów dla przeprowadzania reform, które będą efektywne ekonomicznie i akceptowalne społecznie. Stanowi on nośnik podstawowych wartości uczestnictwa i odpowiedzialności opartych na zakorzenionych tradycjach narodowych i tworzy odpowiednie ramy dla kontrolowanej modernizacji, szczególnie ważnej dla nowych krajów członkowskich. Aby dialog mógł pełnić ważną rolę na poziomie europejskim, powinien rozszerzyć działania praktyczne2. Jest to związane z rozwojem negocjacyjnych form rozwiązywania problemów społecznych. Dotyczy to procesu zakorzenionego w obiektywnych uwarunkowaniach gospodarowania i mocno związanych ze sposobem postrzegania własnych interesów przez strony będące podmiotami stosunków pracy. Kompromis socjalny, będący trwałym elementem europejskich systemów gospodarczych, przyniósł zarówno pracownikom, jak i pracodawcom wymierne korzyści. Pracownikom umożliwił wyraźną poprawę standardów życia i dostęp do dóbr wyższego rzędu, a pracodawcom zapewnił sprawne i efektywne funkcjonowanie sfery wytwórczej, stwarzając zupełnie nowy sposób do osiągania zysków, jakim stała się masowa konsumpcja. Kompromis socjalny okazał się czynnikiem prorozwojowym, a instytucje dialogu społecznego, które powstały i rozwinęły się w toku długotrwałego procesu, opierały na nim swoją siłę