Rękopis znaleziony w Saragossie

Ur.

8 marca 1761 w Pików

Zm.

23 grudnia 1815 w Uładówka

Najważniejsze dzieła:

Rękopis znaleziony w Saragossie (1847), Parady (1792)

Dyplomata, podróżnik, historyk i badacz starożytności słowiańskich, a także pisarz i dramaturg polski tworzący w języku francuskim. Poseł na Sejm Czteroletni, kawaler maltański.

Jako osoba wywodząca się z potężnego rodu arystokratycznego, Jan Potocki był od najmłodszych lat przygotowywany do kariery politycznej. Kształcił się w Lozannie i Genewie; biegle posługiwał się przede wszystkim francuskim, językiem ówczesnej dyplomacji, odbywał liczne podróże. Mając niezwykle chłonny i wszechstronny umysł, interesował się wieloma gałęziami wiedzy: zarówno filozofią, jak historią i archeologią, etnografią, a także inżynierią (był m.in. pionierem aeronautyki, wraz z Jeanem Blanchardem odbył lot balonem nad Warszawą 14 maja 1790 r.). Angażując się czynnie w politykę i opowiadając za reformami w duchu oświeceniowym (choćby na Sejmie czteroletnim czy wcześniej w latach 80. XVIII w. w Paryżu), lokował jednak swe ambicje w dziedzinie nauki.

Wśród wojaży i doświadczeń, których ślad pozostał w pismach Potockiego, wymienić można: podróż do Turcji i Egiptu (1784), do Holandii (1787), Hiszpanii i Maroka (1791), Dolnej Saksonii (1794) i na Kaukaz (1797-1798), służbę w armii austriackiej i udział w kampanii bawarskiej przeciw Prusom (1778), a także udział w prowadzonych przez zakon maltański w latach 1779-1780 walkach z piratami berberyjskimi na Morzu Śródziemnym. Powstałe prace Potockiego miały charakter krajoznawczy, jak Podróż do Turcji i Egiptu (1788), reportażowy, jak Dziennik podróży do Holandii podczas rewolucji 1787), lub archeologiczno-historiograficzny (Essay sur l'histoire universelle et recherches sur celle de la Sarmatie, 1789-1792, t. 1-4; Voyage dans quelques parties de la Basse-Saxe pour la recherche des antiquités Slaves ou Vendes, 1795). Zyskawszy uznanie jako badacz pozostałości kultury dawnych Słowian, Sarmatów i Wenedów, został w 1803 r. przyjęty w poczet członków warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Choć Jan Potocki nie aspirował oczywiście do miana literata, jednak zależało mu na dopracowaniu Rękopisu znalezionego w Saragossie, powieści, która stała się dziełem jego życia; usilnie pracował nad nadaniem jej pożądanej doskonałej formy. Prawdopodobnie dlatego właśnie jej wydania za życia autora były cząstkowe, gdyż inne zatrudnienia (np. misja dyplomatyczno-naukowa do Chin na przełomie 1807/1808 r.) przerywały mu nieustannie pracę pisarską.

Całe bujne, wypełnione różnorodnymi dążeniami życie Potockiego cechuje rodzaj niedokonania: nie ziściły się jego plany kariery dyplomatycznej ani naukowej (oba starał się realizować na dworze Aleksandra I), rozpadły się dwa małżeństwa, nie starczyło mu również sił na ostateczne dopracowanie swej kunsztownej powieści. Jan Potocki zginął śmiercią samobójczą 23 grudnia 1815 roku w swym majątku w Uładówce, podobno popadłszy uprzednio w ciężką melancholię. Można to uznać za jeden z rysów biografii autora Rękopisu znalezionego w Saragossie, który każe umieścić tę niezwykłą postać pomiędzy epokami oświecenia i romantyzmu.