Przestrzenie totalitarnego zniewolenia. Doświadczenie wojny i okupacji w twórczości Józefa Mackiewicza

Dzieła Józefa Mackiewicza ukazują dramatyczną historię Europy Środkowo-Wschodniej nie tylko w ujęciu faktograficznym, ale też za pomocą sugestywnie oddanych scen, opisów krajobrazu, rozmów bohaterów, ich gestów czy zachowań. Uzupełniają je opisy codziennych ludzkich zmagań w ukształtowanej przez komunizm i nazizm przestrzeni semantycznej oraz symbolicznej. Wszystko to w plastyczny sposób oddaje autentyzm totalitarnego piekła.

Katarzyna Bałżewska potraktowała twórczość Mackiewicza jako literackie świadectwo doby totalitaryzmów. W jego powieściach został bowiem zrekonstruowany swoisty mikrokosmos wojennej rzeczywistości wraz z myślami, pragnieniami, tęsknotami oraz troskami zwykłych ludzi wciągniętych w wir historycznych wydarzeń. Jak przekonuje autorka, nakreślona przez Mackiewicza tragiczna panorama wydaje się żywo przemawiać do wyobraźni współczesnych odbiorców także dzięki oddziałującemu na zmysły językowi narracji.

Katarzyna Bałżewska potrafiła połączyć dotychczasową wiedzę o twórczości Mackiewicza z oryginalnymi, własnymi odczytaniami poszczególnych zagadnień i utworów. Dotyczy to zarówno znaczenia dziennikarstwa (poetyki reportażu) w utworach Mackiewicza, jak i problematyki zła czy propagandy, a więc tematów stosunkowo często podejmowanych w pracach o Mackiewiczu. Natomiast rozdziały poświęcone naturze i milczeniu w Mackiewiczowskich utworach otwierają zupełnie nowe perspektywy interpretacyjne, świadcząc o nowatorstwie autorki.

prof. dr hab. Włodzimierz Bolecki