Prowincjałki

Słynny siedemnastowieczny fizyk, matematyk i filozof Blaise Pascal mając trzydzieści dwa lata przeżył nawrócenie, po którym porzucił nauki ścisłe i zajął się kwestiami wiary i religii. Związał się z paryskim klasztorem Port Royal i gdy zaistniała tak potrzeba wystąpił w obronie Antoine Arnaulda jednego z teologów tego zakonu, którego jezuici zwalczali jako heretyka. Swoją argumentację Pascal przedstawiał w listach pisanych do mieszkańca prowincji, nazywanych przez licznych paryskich czytelników Prowincjałkami. Podejmował w nich kwestie dróg prowadzących do zbawienia, w tym najważniejszą ? kwestię łaski Bożej, która jedynie je umożliwia. Jezuiccy teologowie złagodzili tę kwestę do tego stopnia, że została ona całkowicie rozmyta. Uważali mianowicie, że każdemu przysługuje łaska (każdy ma łaskę wystarczającą), choć nie każdy ją przyjmuje, w związku z tym nie jest ona łaską skuteczną. Grzesząc, człowiek nie ma wprawdzie łaski skutecznej, ale nie traci łaski wystarczającej. Nawet w ostatniej sekundzie życia może się otworzyć na tę łaskę i zostanie zbawiony. Pascal po mistrzowsku wykazuje w kolejnych listach błędność argumentacji jezuickich moralistów obnażając stosowane przez nich manipulacje i sztuczki. Jedną z nich jest metoda odwracania intencji. W ten sposób można usprawiedliwić zarówno zabójstwo w obronie honoru, jak i kłamstwo czy krzywoprzysięstwo. W przypadku zabójstwa trzeba odwrócić intencję od pragnienia zemsty i przenieść ją na chęć bronienia swojego honoru, co jest zdaniem jezuitów dozwolone. Inny sposób uniknięcia kłamstwa jest taki, że powiedziawszy głośno ?przysięgam, że nie uczyniłam tego: dodaje się po cichu: dziś, albo też mówiąc głośno przysięgam i dodaje się po cichu iż mówię i ciągnie się dalej głośno że nie uczyniłam tego. Prowincjałki obnażają kazuistykę moralną jezuitów, która przed wiekami uwalniała ludzi od skrupułów i wyrzutów sumienia dzięki czemu nie odchodzili oni z Kościoła. Lektura tego dziełka jest bardzo pouczająca. Pozwala ono zrozumieć, jak to jest możliwe, że ktoś kłamie, oszukuje, kradnie i bez problemu może z tym żyć.