Powszechna historia ustroju Marian Klementowski

Spis treści książki

Do Czytelnika                           21
Przedmowa                          23

Dział I. Między starożytnością a średniowieczem               27

Uwagi wstępne                        29

Rozdział 1. Upadek zachodniego cesarstwa rzymskiego              33

1.1. Przyczyny upadku                       33
1.1.1. Przyczyny zewnętrzne                    33
1.1.2. Przyczyny wewnętrzne                   35
1.1.2.1. Kryzys gospodarczy                   35
1.1.2.2. Kryzys na rynku pracy                  35
1.1.2.3. Przyczyny ekologiczno-przyrodnicze              36
1.1.2.4. Przyczyny społeczne                   37
1.1.2.4.1. Rozkład kultury miejskiej               37
1.1.2.4.2. Kryzys moralny i obyczajowy              38
1.1.2.4.3. Osłabienie rodziny rzymskiej              38
1.1.2.4.4. Spadek przyrostu naturalnego             39
1.1.2.4.5. Niechęć do służby wojskowej             40
1.1.2.4.6. Kryzys ideologiczny               40
1.1.2.5. Przyczyny polityczne               41
1.1.2.5.1. Przyczyny wewnętrzne               41
1.1.2.5.2. Przyczyny zewnętrzne               42
1.2. Cesarstwo wschodniorzymskie (395–1453)                 44

Rozdział 2. Cesarstwo rzymskie a chrześcijaństwo               46

2.1. Stosunek państwa rzymskiego do chrześcijaństwa               46
2.2. Pierwotna organizacja Kościoła katolickiego               47
2.3. Stanowisko cesarzy rzymskich w Kościele katolickim             49

Rozdział 3. Ustrój rodowo-plemienny germańskich państw szczepowych         51

Rys historyczny                        51
3.1. Ustrój rodowo-plemienny                    52
3.1.1. Rozmieszczenie plemion germańskich               52
3.1.2. Kultura i cywilizacja Germanów                 52
3.1.2.1. Wiara i religia germańska                 53
3.1.2.2. Ideały moralne Germanów                53
3.1.3. Organizacja życia społecznego                 54
3.1.3.1. Rodzina germańska                  54
3.1.3.2. Różnicowanie się społeczeństwa               55
3.1.3.3. Drużyna                     56
3.1.3.4. Geldonie                      56
3.1.4. Władze centralne plemion germańskich                57
3.1.4.1. Wiec plemienia                   57
3.1.4.2. Zjazdy arystokracji plemiennej               57
3.1.4.3. Król                      58
3.1.5. Zarząd lokalny w państwie germańskim                58
3.1.6. Organizacja wojskowa w państwie germańskim              58
3.1.7. Wymiar sprawiedliwości                    59
3.1.7.1. Sądownictwo                 59
3.1.7.2. Zemsta rodowa                   59
3.2. Rozwój szczepowych państw germańskich                 60
3.2.1. Osiedlanie się państw szczepowych                 60
3.2.2. Rozmieszczenie państw szczepowych            61
3.2.3. Państwa szczepowe germańskie na Wyspach Brytyjskich           63

Dział II. Początki państwa patrymonialno-lennego                65

Rys historyczny                        67

Rozdział 4. Ustrój państwa Franków                   69

4.1. Rozwój terytorialny                       69
4.2. Kultura i cywilizacja                       70
4.3. Ustrój społeczno-gospodarczy                   71
4.3.1. Ustrój społeczny za Merowingów                 72
4.3.2. Ustrój społeczny w północno-wschodniej części państwa Franków         73
4.3.3. Instytucje społeczne oparte na więzach krwi              74
4.4. Władze centralne                       76
4.4.1. Grupa kierownicza                     77
4.4.2. Panujący                       77
4.4.2.1. Podstawy i zakres władzy monarchy              77
4.4.2.2. Zasady następstwa tronu                 78
4.4.2.3. Kompetencje władcy                   80
4.4.2.4. Próby wzmocnienia władzy królewskiej              82
4.5. Organy zarządu centralnego państwa                 83
4.5.1. Palatium                       83
4.5.2. Placita                         84
4.5.3. Synody                        84
4.6. Zarząd lokalny                       85
4.6.1. Zarząd lokalny za Merowingów                 85
4.6.2. Kryzys zarządu lokalnego                   86
4.6.3. Zarząd lokalny za Karolingów                  87
4.7. Wymiar sprawiedliwości                     88
4.7.1. Zemsta legalna                      88
4.7.2. Karne postępowanie pozasądowe z urzędu               89
4.7.3. Sądownictwo                       90
4.8. Wpływ ustroju państwa Franków na rozwój państwowości europejskiej        91

Rozdział 5. Kształtowanie się modelu państwa patrymonialno-lennego         92

5.1. Feudalizm a ustrój lenny                     92
5.2. Istota feudalizmu – stosunek poddańczy                92
5.3. Ustrój lenny                         93
5.4. Umowa lenna – kontrakt lenny                    94
5.4.1. Prawa i obowiązki seniora                   95
5.4.2. Prawa i obowiązki wasala                   95
5.5. Władztwo lenne                        97
5.5.1. Władze centralne we władztwie lennym                97
5.6. Źródła prawa lennego                     98
5.7. Formy państwa feudalnego                     98

Dział III. Państwo patrymonialno-lenne                    103

Rys historyczny                        105

Rozdział 6. Ustrój Francji do schyłku XIV w                  107

6.1. Rozwój terytorialny Francji                     107
6.2. Stanowość społeczeństwa                    109
6.3. Pojęcie państwa we Francji                     113
6.4. Władze centralne                       114
6.4.1. Podstawy i zakres władzy królewskiej we Francji             114
6.4.2. Objęcie władzy                      115
6.4.3. Uprawnienia króla francuskiego                  118
6.5. Zarząd centralny państwa francuskiego do XV w. – curia regis            121
6.5.1. Dwór królewski                     122
6.5.2. Curia regis, czyli Wielka Rada Feudalna               123
6.5.3. Parlament Paryża                      124
6.5.4. Stany Generalne i Stany Prowincjonalne                125
6.5.4.1. Stany Generalne                    125
6.5.4.2. Stany Prowincjonalne                  127
6.5.5. Ścisła Rada Królewska                    127
6.5.6. Izba Obrachunkowa                    128
6.6. Zarząd lokalny                       128
6.7. Wymiar sprawiedliwości w państwie francuskim do XV w             130
6.8. Skarbowość                         132
6.9. Wojskowość                         133
6.10. Stosunek państwa do Kościoła katolickiego               134

Rozdział 7. Ustrój państwa niemieckiego do 1806 r               136

7.1. Rozwój terytorialny państwa                    136
7.2. Ustrój społeczny Rzeszy                      138
7.2.1. Stan szlachecki                      138
7.2.2. Stan duchowny                      139
7.2.3. Stan mieszczański                     140
7.2.4. Stan chłopski                       140
7.3. Pojęcie państwa niemieckiego                   141
7.3.1. Pojęcie Rzeszy Niemieckiej                  141
7.3.2. Specyfika stosunków wewnętrznych                 141
7.4. Władze centralne I Rzeszy Niemieckiej                  142
7.4.1. Król albo cesarz                     143
7.4.1.1. Pojęcie monarchy                   143
7.4.1.2. Sposób objęcia władzy                 144
7.4.1.3. Kompetencje panującego                 146
7.4.1.4. Odpowiedzialność monarchy                150
7.4.2. Kuria królewska                     152
7.4.3. Zjazdy Rzeszy, Sejm Rzeszy od XV w                152
7.4.4. Zjazdy książąt elektorów                    154
7.4.5. Sąd Kameralny Rzeszy                    155
7.4.6. Rada Nadworna Rzeszy                   157
7.4.7. Rząd Rzeszy                      157
7.5. Zarząd lokalny                       158
7.6. Sądownictwo                        159
7.7. Skarbowość                         161
7.8. Wojskowość                         162
7.9. Stosunek państwa do wyznań                   163
7.10. Charakter prawny i ustrój terytoriów Rzeszy                164
7.11. Zasady ustrojowe władztw terytorialnych                 166

Rozdział 8. Uniwersalizm cesarsko-papieski – Christianitas Europa (X–XIV w.)         167

Rys historyczny                        167
8.1. Geneza i charakter prawny związku państw chrześcijańskiej Europy – Christianitas     168
8.2. Cele i zadania Christianitas                    169
8.3. Władze centralne Christianitas                   170
8.3.1. Papież                         170
8.3.2. Sobór powszechny                     172
8.3.3. Cesarz                         173
8.4. Instytucje realizujące cele Christianitas                  174
8.4.1. Instytucje Christianitas w dziedzinie wojskowości             174
8.4.1.1. Rycerstwo                     174
8.4.1.2. Krzyżowcy                     175
8.4.1.3. Zakony rycerskie                    175
8.4.2. Instytucje Christianitas w zakresie nauki i nauczania             178
8.4.3. Instytucje realizujące wymiar sprawiedliwości Christianitas           180
8.4.3.1. Samopomoc                     180
8.4.3.2. Sądownictwo                 181
8.4.4. Instytucje Christianitas w zakresie opieki społecznej            181
8.4.5. Instytucje Christianitas w zakresie skarbowości             182
8.5. Wspólne prawo Christianitas                     182

Rozdział 9. Ustrój Anglii do schyłku XV w                  184

Rys historyczny                        184
9.1. Rozwój terytorialny państwa angielskiego                 185
9.2. Odrębność angielskiego ustroju lennego                186
9.3. Odrębności angielskiego ustroju społecznego                188
9.4. Władze centralne w państwie angielskim do XV w              189
9.4.1. Władza monarchy do końca XIII w                190
9.4.2. Ograniczanie władzy królewskiej (XIII–XV w.)              192
9.4.3. Zasady następstwa tronu                    194
9.5. Organy centralnego zarządu                    195
9.5.1. Kuria królewska                     195
9.5.2. Parlament                        196
9.6. Odrębności samorządu lokalnego                  198
9.6.1. Urząd szeryfa                       198
9.6.2. Samorząd lokalny                      199
9.7. Odrębność sądownictwa angielskiego                 200
9.7.1. Sądownictwo centralne                   200
9.7.2. Sądownictwo lokalne                     203
9.8. Stosunek państwa do Kościołów                   205

Rozdział 10. Ustrój Rusi Kijowskiej i państwa moskiewskiego do połowy XVII w       207

10.1. Państwo kijowskie w okresie monarchii wczesnofeudalnej           207
10.1.1. Powstanie i rozwój państwa kijowskiego              207
10.1.2. Władze centralne                     209
10.1.2.1. Wielki książę                    209
10.1.2.2. Zasady następstwa tronu                210
10.1.2.3. Zakres władzy wielkiego księcia               211
10.1.3. Organy kolegialne                    213
10.1.3.1. Dwór książęcy i urzędnicy nadworni             213
10.1.3.2. Drużyna książęca                  214
10.1.3.3. Rada książęca                   214
10.1.3.4. Zjazdy książąt i wiece                 215
10.1.4. Zarząd lokalny                     215
10.1.5. Skarbowość                       216
10.1.6. Wojskowość                       217
10.1.7. Wymiar sprawiedliwości                   218
10.1.7.1. Sądownictwo                218
10.1.7.2. Pozasądowe formy wymiaru sprawiedliwości            218
10.1.8. Stosunek państwa do Kościołów                 219
10.2. Ruś Kijowska w okresie rozdrobnienia feudalnego (XII–XIV w.)          221
10.2.1. Rozdrobnienie feudalne                   221
10.2.2. Zwierzchnictwo mongolskie                 222
10.3. Monarchia stanowa w państwie moskiewskim               223
10.3.1. Terytorium zjednoczonego państwa moskiewskiego            223
10.3.2. Podstawy zjednoczenia                   225
10.3.3. Ustrój                       227
10.3.3.1. Samodzierżawna władza cara               227
10.3.3.2. Zarząd centralny                   228
10.3.3.3. Zarząd lokalny – samorząd gubny i ziemski            231
10.3.3.4. Sądownictwo                    233
10.3.3.5. Wojskowość                    237
10.3.4. Stosunek państwa do Kościołów                239

Dział IV. Państwo publiczne w czasach nowożytnych               241

Monarchia absolutna                       243
Rys historyczny                        243

Rozdział 11. Ustrój Francji w okresie monarchii absolutnej (XVI–XVIII w.)         249

Uwagi wstępne                        249
11.1. Terytorium państwa                      252
11.2. Absolutyzm króla Francji                    252
11.2.1. Podstawa i zakres władzy królewskiej                252
11.2.2. Ograniczanie władzy królewskiej                 253
11.3. Organy administracji centralnej                   255
11.3.1. Dwór królewski                     255
11.3.2. Urzędy jednoosobowe                    255
11.3.3. Urzędy kolegialne – Rada Królewska               257
11.4. Stany Generalne                       258
11.5. Administracja lokalna                     259
11.5.1. Gubernatorzy                     259
11.5.2. Intendenci                       259
11.6. Sądownictwo w okresie monarchii absolutnej               261
11.6.1. Sądownictwo królewskie delegowane                262
11.6.2. Sądownictwo królewskie zastrzeżone                263
11.6.3. Sądownictwo królewskie szczególne                264
11.6.4. Prokuratura i adwokatura                   264
11.7. Skarbowość                        265
11.8. Wojskowość                        266
11.9. Stosunek państwa do wyznań                    267

Rozdział 12. Ustrój Anglii w okresie monarchii absolutnej (XV–XVII w.)         269

12.1. Terytorium państwa                      269
12.2. Podstawy prawne absolutyzmu angielskiego                271
12.3. Zarząd centralny – Tajna Rada                    272
12.4. Parlament                        273
12.5. Specyfika angielskiej monarchii absolutnej                274
12.6. Administracja terytorialna                     275
12.7. Stosunek państwa do wyznań                    275

Rozdział 13. Ustrój oświeconej pruskiej monarchii absolutnej do połowy XVIII w      277

13.1. Rozwój terytorialny państwa pruskiego                277
13.2. Podstawy doktrynalne funkcjonowania państwa i władcy            279
13.3. Król Prus                         280
13.3.1. Zasady następstwa tronu                  280
13.3.2. Rządy osobiste monarchy                   281
13.3.3. Władza skarbowa monarchy                 281
13.3.4. Władza wojskowa monarchy                 282
13.3.5. Militaryzm pruski                    282
13.3.6. Władza administracyjna                   284
13.4. Organy centralne                      284
13.5. Administracja lokalna                     287
13.6. Skarbowość                        287
13.7. Ujednolicenie sądownictwa                    288
13.8. Stosunek państwa do wyznań                    290

Rozdział 14. Ustrój monarchii absolutnej Habsburgów do połowy XIX w         292

14.1. Rozwój terytorialny monarchii                    292
14.2. Walka o jedność monarchii                    293
14.3. Organy władzy centralnej                    294
14.4. Organy władzy lokalnej                     298
14.5. Policja                         299
14.6. Sądownictwo                       300
14.7. Wojskowość                        301
14.8. Stosunek państwa do wyznań – reformy józefińskie         302

Rozdział 15. Ustrój rosyjskiej oświeconej monarchii absolutnej (poł. XVII–XVIII w.)   305

15.1. Terytorium państwa rosyjskiego                  305
15.2. Absolutny charakter władzy cesarskiej                 307
15.3. Organy władzy centralnej                    308
15.3.1. Senat Rządzący                      309
15.3.2. Kolegia                        311
15.4. Administracja lokalna                     313
15.5. Sądownictwo                       319
15.6. Wojskowość                        321
15.7. Skarbowość                        322
15.8. Stosunek państwa do wyznań – Świątobliwy Synod             323

Dział V. Państwo konstytucyjne                      325

Rys historyczny                        327

Rozdział 16. Zagadnienia ogólne konstytucjonalizmu              329

16.1. Podstawowe pojęcia                      329
16.2. Podstawy doktrynalne konstytucjonalizmu europejskiego            330
16.3. Rodzaje konstytucji                      331
16.4. Źródła angielskiego prawa konstytucyjnego               332
16.5. Formy konstytucjonalizmu                     333
16.5.1. Monarchia ograniczona                   333
16.5.2. Monarchia parlamentarno-gabinetowa               334
16.5.3. Republika prezydencka                   335
16.5.4. Republika parlamentarno-gabinetowa                335

Rozdział 17. Ewolucja ustroju Anglii (XVII–XX w.)                337

17.1. Rozwój terytorialny państwa                   337
17.2. Schyłek monarchii absolutnej (1603–1648)                341
17.3. Okres republiki (1648–1660)                   343
17.4. Restauracja Stuartów i „chwalebna rewolucja” (1660–1688)            344
17.5. Kształtowanie się systemu parlamentarno-gabinetowego            349
17.5.1. Stanowisko króla po 1689 r                 349
17.5.2. Pozycja parlamentu od XVIII w                 350
17.5.3. Powstanie Gabinetu                    351
17.5.4. Odpowiedzialność solidarna i polityczna (parlamentarna) ministrów       352
17.5.5. Rząd a Gabinet                      354
17.6. Reformy prawa wyborczego w XIX i XX w                356
17.7. Izba Lordów                        358
17.8. Reformy administracji lokalnej i sądownictwa                360

Rozdział 18. Stany Zjednoczone Ameryki (XVIII–XX w.)               363

Rys historyczny                        363
18.1. Rozwój terytorialny Stanów Zjednoczonych Ameryki              364
18.2. Konstytucja Stanów Zjednoczonych Ameryki                366
18.2.1. Prace nad konstytucją                    366
18.2.2. Uchwalenie i konstrukcja redakcyjna konstytucji             367
18.2.2.1. Nadrzędność konstytucji                367
18.2.2.2. Konstytucja sztywna – nowele              368
18.2.2.3. Amerykańskie prawo konstytucyjne              369
18.2.3. Fundamentalne zasady konstytucji                369
18.3. Prawa obywatelskie                      370
18.4. Władza ustawodawcza – Kongres Stanów Zjednoczonych Ameryki         374
18.4.1. Senat                        374
18.4.2. Izba Reprezentantów                   374
18.5. Władza wykonawcza                     376
18.5.1. Prezydent                      376
18.5.2. Administracja federalna                   379
18.6. Władza sądownicza                      380
18.6.1. Najwyższy Sąd Federalny                  380
18.6.2. Sądownictwo federalne                   381
18.6.3. Sądownictwo stanowe                    382

Rozdział 19. Francja w dobie rewolucji i dyktatury napoleońskiej (1789–1814)       384

Rys historyczny                        384
19.1. Monarchia ograniczona (5 V 1789–22 IX 1792)               387
19.1.1. Reformy Konstytuanty                    387
19.1.1.1. Zwołanie Stanów Generalnych              387
19.1.2. Uchwały w sprawie likwidacji feudalizmu               388
19.1.3. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789 r         389
19.1.3.1. Zasady dotyczące organizacji politycznej państwa          389
19.1.3.2. Prawa człowieka i obywatela               389
19.1.3.3. Zasady dotyczące podstaw nowożytnego prawa karnego i procesu karnego                  391
19.1.3.4. Braki i niekonsekwencja Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela     392
19.1.4. Reforma zarządu terytorialnego                393
19.1.5. Reforma sądownictwa                    394
19.1.6. Unormowanie stosunków wyznaniowych – konstytucja cywilna kleru z 12 lipca 1790 r                    395
19.1.7. Konstytucja z 3 września 1791 r                396
19.1.7.1. Podstawowe zasady ustroju konstytucyjnego          396
19.1.7.2. Praktyka konstytucyjna                398
19.2. Pierwsza Republika Francuska (21 IX 1792–2 XII 1804)            399
19.2.1. Konwent Narodowy (21 IX 1792–26 X 1795)              400
19.2.1.1. Proklamowanie republiki                400
19.2.1.2. Powstanie w Wandei                  400
19.2.1.3. Dyktatura jakobińska (2 VI 1793–27 VII 1794)          401
19.2.1.3.1. Konstytucja jakobińska z 24 czerwca 1793 r        402
19.2.1.3.2. Struktura władz w okresie dyktatury jakobińskiej      403
19.2.1.3.3. Ludobójstwo rewolucyjne – eksterminacja ludności Wandei                 406
19.2.1.3.4. Działalność ustawodawcza Konwentu         407
19.2.1.3.5. Upadek dyktatury jakobińskiej           411
19.2.1.4. Okres Konwencji thermidoriańskiej (27 VII 1794–23 IX 1795)       411
19.2.1.4.1. Pierwsze reformy Konwencji            411
19.2.1.4.2. Konstytucja z 22 sierpnia 1795 (dyrektorialna)        412
19.2.1.4.3. Praktyka Dyrektoriatu              413
19.3. Okres dyktatury napoleońskiej (9 XI 1799–6 IV 1814 i 1 III 1815–22 XI 1815)      414
Uwagi wstępne                        414
19.3.1. Konstytucja konsularna z 13 grudnia 1799 r         414
19.3.1.1. Podział władzy ustawodawczej               415
19.3.1.2. Władza wykonawcza                  417
19.3.2. Bonapartyzm – cezaryzm                  418
19.3.3. Reforma zarządu terytorialnego                419
19.3.4. Reforma władzy sądowniczej                 422
19.3.5. Konkordat z 1801 r                    423
19.3.6. Wielkie Cesarstwo                     424

Rozdział 20. Francja konstytucyjna (XIX–XX w.)                 428

20.1. Restauracja Burbonów (1814–1830)                 428
Uwagi wstępne                        428
20.1.1. Karta Konstytucyjna z 4 czerwca 1814 r              429
20.1.1.1. Zasada suwerenności monarchy               429
20.1.1.2. Władza wykonawcza                  430
20.1.1.3. Władza ustawodawcza                430
20.1.1.4. Praktyka konstytucyjna                431
20.1.1.5. Znaczenie Karty Konstytucyjnej z 1814 r            432
20.2. Monarchia lipcowa (30 VII 1830–24 II 1848)               432
Uwagi wstępne                        432
20.2.1. Karta Konstytucyjna z 14 sierpnia 1830 r               433
20.2.1.1. Wzmocnienie roli parlamentu              433
20.2.1.2. System orleański                   434
20.2.1.3. Znaczenie Karty Konstytucyjnej z 1830 r            435
20.3. II Republika Francuska (24 II 1848–2 XII 1852)               435
20.3.1. Proklamowanie republiki                  435
20.3.2. Konstytucja II Republiki z 4 listopada 1848 r              435
20.3.2.1. Władza ustawodawcza                436
20.3.2.2. Władza wykonawcza                  436
20.3.2.3. Praktyka konstytucyjna                437
20.4. II Cesarstwo Francuskie (2 XII 1852–4 IX 1870/31 I 1875)            438
20.4.1. Konstytucja z 14 stycznia 1852 r                438
20.4.1.1. Przywrócenie godności cesarskiej             439
20.4.1.2. Władza ustawodawcza                439
20.4.2. Praktyka konstytucyjna II Cesarstwa               440
20.4.2.1. Cesarstwo autorytarne                440
20.4.2.2. Cesarstwo liberalne                 440
20.5. III Republika Francuska (4 IX 1870/30 I 1875–27 X 1946)             442
Uwagi wstępne                        442
20.5.1. Uchwalenie konstytucji III Republiki Francuskiej w 1875 r      442
20.5.2. Władze centralne III Republiki Francuskiej              444
20.5.2.1 Władza ustawodawcza             444
20.5.2.2. Władza wykonawcza                  445
20.5.3. Praktyka konstytucyjna III Republiki Francuskiej            446
20.5.3.1. Wzmocnienie władzy ustawodawczej            446
20.5.3.2. Próby wzmocnienia władzy wykonawczej           446
20.5.4. Powstanie i funkcjonowanie rządów parlamentarnych           447
20.5.5. Zmiany w organizacji administracji terytorialnej i sądownictwie administracyjnym                    449
20.5.6. Państwo a Kościół – ustawa z 1905 r                451
20.5.7. Powstanie francuskiego imperium kolonialnego            453
20.5.8. Znaczenie konstytucji III Republiki                453

Rozdział 21. Ustroje państw niemieckich (XIX–XX w.)              455

21.1. Konfederacje niemieckie (1806–1866)                  455
21.1.1. Zmiany terytorialne państw niemieckich          455
21.1.2. Związek Reński (1806–1813)                 456
21.1.2.1. Akt związkowy z 12 lipca 1806 r              456
21.1.2.2. Ustrój polityczny Związku Reńskiego             457
21.1.2.3. Proces sekularyzacji i mediatyzacji terytoriów Rzeszy         457
21.1.3. Związek Niemiecki (1815–1866)                458
Uwagi wstępne                        458
21.1.3.1. Akt związkowy z 8 czerwca 1815 r. i akt końcowy wiedeński z 15 maja 1820 r               459
21.1.3.2. Ustrój polityczny Związku Niemieckiego            460
21.1.3.2.1. Zgromadzenie Związkowe            460
21.1.3.2.2. Rada Ściślejsza               461
21.1.3.2.3. Wspólne organy o tymczasowym charakterze       461
21.1.3.2.4. Prawa ludności               462
21.1.3.3. Ustrój państw skonfederowanych          462
21.1.3.4. Walka Prus i Austrii o hegemonię              462
21.1.3.5. Próby zjednoczenia Niemiec                463
21.1.3.6. Likwidacja Związku Niemieckiego             465
21.2. Federacje niemieckie (1867–1918)                  466
21.2.1. Związek Północnoniemiecki (1867–1871)               466
21.2.1.1. Terytorium                   466
21.2.1.2. Charakter prawny Związku Północnoniemieckiego          466
21.2.1.3. Konstytucja Związku Północnoniemieckiego z 1867 r         467
21.2.1.4. Organy centralne Związku               467
21.2.1.5. Znaczenie Związku Północnoniemieckiego            468
21.2.2. II Rzesza Niemiecka (1871–1918)                 469
21.2.2.1. Powstanie II Rzeszy Niemieckiej               469
21.2.2.2. Konstytucja II Rzeszy z 17 kwietnia 1871 r            470
21.2.2.3. Organy władzy                  472
21.2.2.3.1. Cesarz niemiecki                473
21.2.2.3.2. Władza wykonawcza – kanclerz Rzeszy i Kancelaria Rzeszy                  474
21.2.2.3.3. Władza ustawodawcza             475
21.2.2.3.4. Sąd Rzeszy                478
21.2.2.4. Szczególna pozycja Prus w II Rzeszy Niemieckiej         478
21.2.2.5. Stosunki państwo – Kościoły w II Rzeszy            479
21.2.2.6. Praktyka konstytucyjna w II Rzeszy Niemieckiej          480

Rozdział 22. Ustrój Prus (XIX–XX w.)                   483

22.1. Reformy Steina i Hardenberga                    483
22.1.1. Reformy społeczno-gospodarcze                483
22.1.1.1. Zniesienie poddaństwa i uwłaszczenie chłopów          483
22.1.1.2. Zniesienie przywilejów stanowych i podatkowych          484
22.1.1.3. Stopniowa emancypacja Żydów               485
22.1.2. Reformy zarządu centralnego                  486
22.1.3. Reforma zarządu terytorialnego                486
22.1.4. Reformy samorządu miejskiego i ziemskiego              487
22.1.4.1. Reforma ustroju miast             487
22.1.4.2. Sejmiki prowincjonalne i sejmiki powiatowe           488
22.2. Reformy wojskowe gen. Gerharda Scharnhorsta              488
22.3. Reforma szkolnictwa Wilhelma von Humboldta              489
22.4. Ustrój państwa pruskiego (1815–1848)                 490
22.5. Konstytucyjna monarchia pruska (1848–1918)               491
22.5.1. Rządy osobiste króla                   491
22.5.2. Władza ustawodawcza                    492
22.5.2.1. Izba Pierwsza – Izba Panów                492
22.5.2.2. Izba Deputowanych                  493
22.5.3. Ustrój administracji lokalnej i samorządowej              493
22.5.4. Sądownictwo powszechne i sądownictwo administracyjne         495
22.5.4.1. Ustrój sądów powszechnych od 1849 r             495
22.5.4.2. Ustrój sądów powszechnych po reformie z 1877 r          496
22.5.4.3. Sądownictwo administracyjne              497
22.6. Prawa obywatelskie                      498

Rozdział 23. Ustrój Austrii (XIX–XX w.)                   506

23.1. Pierwsze próby przekształceń w kierunku monarchii konstytucyjnej      506
23.2. Pierwszy okres rządów konstytucyjnych                507
23.2.1. Dyplom październikowy z 1860 r                 507
23.2.2. Patent lutowy z 1861 r                   508
23.3. Monarchia dualistyczna austriacko-węgierska (1867–1918)           509
23.3.1. Powstanie Monarchii Austro-Węgierskiej               509
23.3.2. Podstawy prawne Monarchii Austro-Węgierskiej             511
23.4. Ustrój monarchii austriackiej (1867–1918)                511
23.4.1. Cesarz austriacki                    512
23.4.2. Organy władzy wykonawczej                 512
23.4.3. Władza ustawodawcza                    513
23.4.4. Prawa i wolności obywatelskie w monarchii austriackiej           514
23.4.4.1. Prawa i wolności obywatelskie w dobie konstytucyjnej        514
23.4.4.2. Poszczególne prawa i wolności obywatelskie          515
23.4.4.3. Ochrona praw i wolności obywatelskich            520
23.4.4.4. Zawieszenie praw obywatelskich              522
23.4.5. Władze lokalne w monarchii austriackiej               522
23.4.5.1. Władze rządowe                   522
23.4.5.2. Władze autonomiczne                523
23.4.5.3. Władze samorządowe                 525
23.4.5.3.1. Samorząd gminny               525
23.4.5.3.2. Samorząd powiatowy              526
23.4.6. Sądownictwo w monarchii austriackiej               527
23.5. Ustrój Królestwa Węgier w dobie konstytucyjnej               529
23.6. Ustrój Austrii (1918–1945)                     531
23.6.1. Początki Republiki Austriackiej                 531
23.6.2. Terytorium Republiki Austriackiej                 531
23.6.3. Konstytucja Republiki Austriackiej z 20 września 1920 r           532
23.6.4. Wzrost sił faszystowskich i upadek systemu parlamentarnego        535
23.6.5. Konstytucja z 30 kwietnia 1934 r. – ustrój korporacyjno-faszystowski      536
23.6.6. Anszlus – włączenie Republiki Austriackiej do III Rzeszy           537
23.6.7. Zmiany w organizacji państwa po włączeniu do Rzeszy          537

Rozdział 24. Republika Weimarska (1919–1933)                 542

24.1. Uchwalenie i zasady konstytucji weimarskiej z 11 sierpnia 1919 r          542
24.2. Federalna struktura państwa                   543
24.3. Ustrój polityczny                      546
24.3.1. Prezydent                      547
24.3.2. Władza ustawodawcza                    548
24.3.2.1. Sejm Rzeszy                    549
24.3.2.2. Rada Rzeszy                    549
24.3.3. Władza wykonawcza w Republice Weimarskiej – rząd Rzeszy – kanclerz Rzeszy                        550
24.3.4. Sądownictwo                     550
24.3.5. Administracja                     551
24.3.6. Prawa i obowiązki obywatelskie                551
24.4. Praktyka ustrojowa Republiki Weimarskiej                552

Rozdział 25. Ustrój Rosji (XIX–XX w.)                    554

25.1. Reformy cesarza Aleksandra I                    554
25.1.1. Reforma zarządu centralnego                  554
25.1.2. Projekt reform ustrojowych Michaiła Spieranskiego           555
25.1.3. Zmiany w szkolnictwie średnim i wyższym              557
25.2. Reakcyjne rządy Mikołaja I                     557
25.3. Reformy cesarza Aleksandra II                    561
25.3.1. Reformy społeczne                     561
25.3.1.1. Reformy włościańskie                 561
25.3.1.2. Reforma sądownictwa                 563
25.3.1.3. Reformy ziemska i miejska               564
25.5. Kontrreformy cesarza Aleksandra III                 565
25.5.1. Niewzruszalność samowładztwa                566
25.5.2. Kontrreformy – ziemska, miejska i sądowa              566
25.6. Cesarstwo konstytucyjne (1906–1917)                 567
Uwagi wstępne                        567
25.6.1. Nadanie Rosji „Praw zasadniczych”                567
25.6.1.1. Pierwsze ustawy konstytucyjne               568
25.6.1.2. Ustawa zasadnicza z 6 maja (23 kwietnia) 1906 r         568
25.6.2. I i II Duma Państwowa                    569
25.6.3. Reformy agrarne Piotra Stołypina                 570
25.6.3.1. Reakcja Stołypinowska – III Duma Państwowa          571
25.6.3.2. IV Duma Państwowa                  571

Dział VI. Państwa totalitarne                        573

Rozdział 26. Rosja radziecka i ZSRR (1917–1939)                575

26.1. Rewolucja rosyjska z 1917 r. i jej następstwa ustrojowe – przejęcie władzy przez partię komunistyczną                     575
26.1.1. Wydarzenia marcowe                   576
26.1.2. Faza przejściowa (od marca do końca sierpnia 1917)            577
26.1.3. Dyrektoriat Aleksandra Kierenskiego                578
26.1.4. Przewrót bolszewicki z 6/7 listopada 1917 r              579
26.2. Powstanie Federacji Rosyjskiej – konstytucja z 10 lipca 1918 r          582
26.2.1. Federacyjny charakter państwa                 582
26.2.2. Podstawowe zasady konstytucji                583
26.2.2.1. Dyktatura proletariatu                583
26.2.2.2. Hierarchiczny system rad                583
26.2.2.3. Klasowy charakter państwa                584
26.2.2.4. Katalog praw obywatelskich                584
26.2.3. Pozakonstytucyjne ośrodki władzy                584
26.2.4. Kontrola organizacji partyjnych nad urzędnikami             586
26.2.5. Komunizm wojenny                    586
26.3. Ugruntowanie totalitarnej formy rządu                 587
26.3.1. Powstanie ZSRR (30 grudnia 1922)                587
26.3.2. Konstytucja z 31 stycznia 1924 r                587
26.3.3. Podstawy ustroju republik radzieckich               588
26.3.4. Pozakonstytucyjne ośrodki władzy                589
26.4. Okres dyktatury stalinowskiej                    590
26.4.1. Kolektywizacja i rozkułaczanie                 590
26.5. Konstytucja z 5 grudnia 1936 r                   591
26.5.1. Struktura organów państwa                  591
26.5.2. Katalog praw i wolności obywatelskich               593
26.6. Pozakonstytucyjne organy władzy                   593
26.7. Wielki terror (1934–1938)                     594
26.8. Obozy pracy przymusowej – imperium GUŁag               594
26.9. Zasadnicze cechy sowieckiego wymiaru sprawiedliwości             594
26.9.1. Tworzenie się podstaw rewolucyjnego systemu sądownictwa         594
26.9.2. Pozasądowe organy orzekające – WCzK, GPU, OGPU            595
26.9.3. Nowe struktury sądownictwa od 1926 r              596
26.9.4. Pozasądowe organy orzekające – kolegia specjalne NKWD         596
26.9.5. Ujednolicenie i centralizacja sądownictwa              596
26.9.6. Różnice wymiaru sprawiedliwości w państwie demokratycznym i w totalitarnym państwie radzieckim                597

Rozdział 27. III Rzesza Niemiecka 1933–1945                 602

27.1. Geneza i podstawy państwa totalitarnego             602
27.1.1. Przejęcie władzy przez Adolfa Hitlera                602
27.1.2. Przekształcenie Republiki Weimarskiej w „państwo stanu wyjątkowego”      605
27.1.3. Połączenie urzędu prezydenta Rzeszy z urzędem kanclerza Rzeszy        606
27.2. Ustrój III Rzeszy                       608
27.2.1. Policja państwowa                     611
27.2.2. Sądownictwo III Rzeszy                   614

Dział VII. Zmiany ustrojów państwowych po II wojnie światowej           623

Rys historyczny                        625

Rozdział 28. Państwa niemieckie po II wojnie światowej              627

28.1. Początkowe stadium państwowości po kapitulacji Niemiec           627
28.1.1. Podział na strefy okupacyjne – organy władz okupacyjnych         627
28.1.2. Sojusznicza Rada Kontroli Niemiec jako najwyższa władza w Niemczech      630
28.1.3. Przemiany polityczne po 8 maja 1945 r              632
28.1.4. Niemieckie władze cywilne i konstytucje w poszczególnych strefach okupacyjnych                     634
28.1.5. Władze cywilne Berlina                   639
28.2. Kształtowanie się dwóch państw niemieckich                640
28.2.1. Powstanie Republiki Federalnej Niemiec              640
28.2.2. Powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej            643
28.3. Charakterystyka ustroju RFN                   645
28.3.1. Zasady Ustawy Zasadniczej RFN z 24 maja 1949 r            646
28.3.2. System organów państwowych                 648
28.3.2.1. Władza ustawodawcza                649
28.3.2.2. Władza wykonawcza                  650
28.3.2.3. Związkowy Trybunał Konstytucyjny              651
28.3.2.4. Wymiar sprawiedliwości                 652
28.4. Charakterystyka ustroju NRD                   653
28.4.1. Systematyka konstytucji                   653
28.4.2. Podstawowe zasady socjalistycznego ustroju w konstytucji NRD        653
28.4.3. Naczelne organy władzy państwowej                656
28.4.3.1. Izba Ludowa                    656
28.4.3.2. Prezydent Republiki, Rada Państwa              656
28.4.3.3. Narodowa Rada Obrony                 658
28.4.4. Naczelne organy administracji państwowej             658
28.4.4.1. Władza wykonawcza – rząd (Rada Ministrów)          658
28.4.4.2. Partyjno-rządowe organy kontroli państwowej           660
28.4.5. Wymiar sprawiedliwości                  661
28.4.5.1. Sądownictwo w radzieckiej strefie okupacyjnej          661
28.4.5.2. Struktura sądownictwa                661
28.4.5.3. Zasada wyboru sędziów                 662
28.4.5.4. Centralizm demokratyczny i zasada podwójnego podporządkowania w sądownictwie             662
28.4.5.5. Społeczne (pozasądowe) formy wymiaru sprawiedliwości        664
28.4.5.6. Prokuratura                   665
28.4.5.6.1. Struktura organizacyjna prokuratury          665
28.4.5.6.2. Zadania prokuratury               665
28.4.6. Pozasądowy organ represji – Stasi                 666
28.4.7. NRD państwem totalitarnym                 667
28.5. Zjednoczenie Niemiec                      668
28.6. Sprawa Austrii po II wojnie światowej                  668
28.6.1. Podział Austrii na strefy okupacyjne               669
28.6.2. Odnowa życia politycznego – przywrócenie konstytucji z 1920 r        669
28.6.3. Odzyskanie pełnej suwerenności                671

Rozdział 29. Ustrój ZSRR i Rosji w trakcie II wojny światowej i po wojnie         672

29.1. Powiększenie terytorium Związku Radzieckiego w wyniku II wojny światowej       672
29.1.1. ZSRR jako agresor wspólnie z III Rzeszą (23 VIII 1939–22 VI 1941)       672
29.1.2. Powiększenie terytorium Związku Radzieckiego po 1945 r         674
29.2. Kontynuacja totalitarnego reżimu do śmierci Józefa Stalina           676
29.3. Zmiany ustrojowe po śmierci Stalina                 682
29.4. Konstytucja z 7 października 1977 r                 684
29.4.1. Systematyka konstytucji                   684
29.4.2. Struktura władz najwyższych                 685
29.4.3. ZSRR a republiki                     686
29.4.4. Wymiar sprawiedliwości                  687
29.4.4.1. Sądownictwo                    687
29.4.4.2. Prokuratura                   688
29.4.5. Praktyka ustrojowa w czasach Leonida Breżniewa            689
29.5. Ustrój ZSRR w ostatnich latach istnienia                690
29.5.1. Nowelizacja konstytucji z 1 grudnia 1988 r             690
29.5.2. Utworzenie urzędu prezydenta ZSRR                691
29.6. Upadek ZSRR – powołanie Wspólnoty Niepodległych Państw           692

Rozdział 30. Ustrój Francji w trakcie II wojny światowej i po wojnie          695

30.1. Powstanie dwóch rządów tymczasowych                 695
30.1.1. Państwo francuskie Philippe’a Pétaina – rząd Vichy           695
30.1.2. Od Komitetu Wolnej Francji do Rządu Tymczasowego           698
30.2. IV Republika Francuska (1946–1958)                 700
30.2.1. Narodziny IV Republiki Francuskiej                700
30.2.2. Konstytucja IV Republiki Francuskiej z 13 października 1946 r        701
30.2.2.1. Potwierdzenie praw obywatelskich              701
30.2.2.2. Ustrój polityczny                   701
30.2.3. Unia Francuska                      703
30.2.4. Upadek IV Republiki Francuskiej                704
30.3. V Republika Francuska od 1958 r                   704
30.3.1. Narodziny V Republiki Francuskiej              704
30.3.2. Charakterystyka konstytucji V Republiki Francuskiej z 4 października 1958 r                      705
30.3.3. System organów państwowych               707
30.3.3.1. Nadrzędna pozycja Prezydenta            707
30.3.3.2. Rząd                   709
30.3.3.3. Parlament                 710
30.3.3.4. Kolegialne organy państwowe             711
30.3.5. Wspólnota Francuska                   714

Wskazówki bibliograficzne (wykaz prac ogólnych, podręczników i skryptów)         717
Indeks nazwisk                         720
Spis map                            730
Spis ilustracji                       731

pokaż cały spis treści

ukryj recenzje