Polityka społeczna Jacek Męcina, Grażyna Firlit-Fesnak

Spis treści książki

Grażyna Firlit-Fesnak, Jacek Męcina Wprowadzenie do wydania drugiego 17 Część pierwsza. Wprowadzenie do polityki społecznej 25 1. Pojęcie polityki społecznej Ryszard Szarfenberg 25 Definicje polityki społecznej 25 Polityczny i społeczny charakter polityki społecznej 27 Dobro społeczeństwa w doktrynach polityczno-prawnych 28 Różne ujęcia aspektu politycznego polityki społecznej 30 Wartość społeczna i polityczna polityki społecznej 32 Polityka społeczna w działach administracji rządowej 34 Więcej niż zabezpieczenie społeczne - polityka społeczna i państwo dobrobytu 35 Nauka i polityka społeczna 38 Polityka społeczna jako zawód 40 Podsumowanie 42 Zadania i problemy do dyskusji 43 Zalecana literatura 44 2. Historia polityki społecznej Julian Auleytner 45 Geneza polityki społecznej 45 Polska polityka społeczna do 1918 roku (I etap) 46 Polska polityka społeczna w latach międzywojennych (II etap) 47 Tło polskiej polityki społecznej 47 Niektóre kwestie socjalne po 1918 roku 49 Rozwój nauki o polityce społecznej 52 Polska polityka społeczna po 1945 roku (III etap) 55 Tło społeczno-polityczne 55 Nauka o polityce społecznej po II wojnie światowej 58 Nauka o polityce społecznej lat stalinizmu 59 Nauka o polityce społecznej po 1957 roku - nowe podejścia i definicje 59 Nauka o polityce społecznej po 1989 roku - kontekst gospodarki rynkowej (IV etap) 62 Polska w Unii Europejskiej (V etap) 66 Podsumowanie 69 Zadania i problemy do dyskusji 70 Zalecana literatura 70 3. Uwarunkowania polityki społecznej Cezary Żołędowski 71 Pojęcie i znaczenie uwarunkowań w polityce społecznej 71 Refleksja nad uwarunkowaniami w nauce o polityce społecznej 73 Klasyfikacja uwarunkowań polityki społecznej 75 Uwarunkowania polityki społecznej w Polsce - podstawowa charakterystyka 76 Uwarunkowania ustrojowo-polityczne 76 Uwarunkowania materialne 79 Uwarunkowania związane z czynnikiem ludzkim 81 Uwarunkowania związane z zastanym modelem polityki społecznej 83 Uwarunkowania zewnętrzne 85 Podsumowanie 87 Zadania i problemy do dyskusji 87 Zalecana literatura 88 4. Wartości i zasady polityki społecznej Jolanta Supińska 89 Wartości 89 Wartości w nauce celowościowej 90 Wartości w polityce 91 Czyim wartościom ma służyć polityka społeczna? 91 Demokratyczne dochodzenie do konsensusu aksjologicznego 93 W poszukiwaniu całościowej wizji postępu społecznego 95 Zasady polityki społecznej 96 Między aksjologią a prakseologią 96 Podsumowanie 98 Zadania i problemy do dyskusji 99 Zalecana literatura 99 5. Style i instrumenty polityki społecznej Jolanta Supińska 100 Zachowania 100 Style realizacji polityki społecznej 101 Instrumenty polityki społecznej 103 Instrumenty ekonomiczne 104 Instrumenty prawne 105 Instrumenty informacyjne 106 Instrumenty kadrowe 106 Instrumenty przestrzenno-czasowe 107 Dobra publiczne 108 Style transformacji polityki społecznej 109 Podsumowanie 110 Zadania i problemy do dyskusji 111 Zalecana literatura 111 6. Sektory, podmioty, poziomy i organizacja polityki społecznej Grażyna Spytek-Bandurska 112 Sektory polityki społecznej 112 Sektor publiczny 112 Sektor prywatny 115 Trzeci sektor 116 Międzynarodowe podmioty polityki społecznej 117 Globalne podmioty polityki społecznej 117 Europejskie podmioty polityki społecznej 118 Krajowe podmioty polityki społecznej 119 Podmioty ustawodawcze 119 Podmioty wykonawcze 120 Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej 120 Administracja centralna 120 Organizacja administracji terenowej 124 Podmioty sądownicze 126 Podmioty kontrolne 127 Podsumowanie 128 Zadania i problemy do dyskusji 129 Zalecana literatura 129 7. Diagnoza, diagnozowanie, badania diagnostyczne w polityce społecznej Barbara Szatur-Jaworska 130 Wprowadzenie 130 Cechy diagnozy w nauce o polityce społecznej 133 Przedmiot badań diagnostycznych w nauce o polityce społecznej 134 Metody badawcze i źródła danych w diagnozie społecznej 136 Wskaźniki społeczne w polityce społecznej 137 Przykłady procedur i wskaźników diagnostycznych 139 Human Development Index - przykład syntetycznego wskaźnika społecznego 139 Minimum egzystencji i minimum socjalne - przykład pomiaru niedostatku metodą potrzeb podstawowych 140 Wybrane wskaźniki integracji społecznej i wykluczenia społecznego 142 Podsumowanie 145 Zadania i problemy do dyskusji 145 Zalecana literatura 145 8. Ewaluacja polityki społecznej Ryszard Szarfenberg 146 Misja ewaluacji polityki społecznej 146 Ewaluacja potrzeb, celów, nakładów, świadczeń i wyników oraz relacji między nimi 147 Ewaluacja skuteczności, efektywności i użyteczności polityki społecznej 149 Rodzaje ewaluacji 151 Rozwój ewaluacji w Polsce 154 Podsumowanie 156 Zadania i problemy do dyskusji 157 Zalecana literatura 157 Część druga. Polityka społeczna wobec kluczowych problemów społecznych współczesnej Polski 161 9. Teoria kwestii i problemów społecznych Barbara Rysz-Kowalczyk 161 Historyczne tło kategorii ,,kwestia społeczna" 161 Tradycje myślenia o kwestiach społecznych w nauce polskiej 163 Współczesne opcje w interpretacji i stosowaniu kategorii kwestii społecznej 165 Kwestie społeczne a problemy społeczne 168 Podsumowanie 172 Zadania i problemy do dyskusji 172 Zalecana literatura 173 10. Ubóstwo, marginalność i wykluczenie społeczne Ryszard Szarfenberg 174 Zaspokojenie potrzeb i uczestnictwo w życiu społecznym 174 Ubóstwo biologiczne i społeczne, absolutne i relatywne 176 Marginalność społeczna 178 Związki między ubóstwem a wykluczeniem społecznym 181 Wyniki pomiarów i badań ubóstwa 182 Wyniki pomiarów i badań wykluczenia społecznego 185 Polityka społeczna wobec ubóstwa i wykluczenia społecznego 187 Podsumowanie 190 Zadania i problemy do dyskusji 191 Zalecana literatura 192 11. Przemiany ludnościowe w Polsce - zadania dla polityki społecznej Cezary Żołędowski 193 Wprowadzenie 193 Procesy ludnościowe 194 Przekształcenia struktury demograficznej 202 Przemiany ludnościowe a polityka społeczna 205 Podsumowanie 210 Zadania i problemy do dyskusji 211 Zalecana literatura 211 12. Rodziny polskie i polityka rodzinna - stan i kierunki przemian Grażyna Firlit-Fesnak 212 Podstawowe pojęcia 212 Definiowanie rodziny - perspektywa międzynarodowa i krajowa 214 Czynniki przemian współczesnej rodziny 216 Struktura rodzin w Polsce - dynamika zmian w świetle wyników spisów powszechnych 219 Znaczenie i rozumienie rodziny w polskim społeczeństwie 222 Polityka rodzinna w III Rzeczypospolitej 224 Zróżnicowana narracja polityczna wokół polityki rodzinnej 224 Definiowanie polityki rodzinnej 226 Charakterystyka polityki rodzinnej po 1989 roku 228 Podsumowanie 232 Zadania i problemy do dyskusji 233 Zalecana literatura 233 13. Migracje, migranci i polityka migracyjna Emilia Jaroszewska, Antoni Rajkiewicz 234 Definicja migracji i ich miejsce w polityce społecznej 234 Rodzaje i typy migracji 236 Uwarunkowania migracji 237 Emigracja Polaków - skala i skutki 240 Imigranci w Polsce - skala napływu imigrantów i ich struktura, przyczyny napływu cudzoziemców do Polski 243 Doktryna i polityka migracyjna w Polsce - cele, zadania, instrumenty 248 Podsumowanie 252 Zadania i problemy do dyskusji 253 Zalecana literatura 253 14. Współczesna kwestia mieszkaniowa w Polsce - geneza, uwarunkowania, perspektywy rozwiązań Paweł Hut 255 Wprowadzenie 255 Problemy mieszkaniowe w Polsce w latach 1918-1990 256 Polityka mieszkaniowa - balast czy inwestycja w przyszłe pokolenie? 259 Charakterystyka problemów mieszkaniowych w Polsce 260 Podsumowanie 266 Zadania i problemy do dyskusji 266 Zalecana literatura 267 15. Ryzyka socjalne i zabezpieczenie społeczne Beata Samoraj-Charitonow 268 Ryzyko socjalne a zabezpieczenie społeczne - wprowadzenie 268 Ewolucja polskiego systemu zabezpieczenia społecznego 273 Współczesny system zabezpieczenia społecznego w Polsce i jego reformy 276 Składki na ubezpieczenie emerytalne 281 Podsumowanie 282 Zadania i problemy do dyskusji 282 Zalecana literatura 283 16. Edukacja, wiedza i umiejętności. Szkolnictwo, polityka edukacyjna i poradnictwo Justyna Godlewska-Szyrkowa, Emilia Jaroszewska 284 Polityka edukacyjna a polityka społeczna 284 Podstawowe wskaźniki w obszarze edukacji 285 Reformy systemu edukacji 289 Zmiany modelu szkolnictwa obowiązkowego 289 Finansowanie oświaty 290 Sposób nauczania 291 Wychowawcza funkcja szkoły 291 Kształcenie zawodowe a rynek pracy 292 Szkolnictwo zawodowe w Polsce 292 Przejście ze szkoły do pierwszej pracy 295 Charakterystyka szkolnictwa wyższego 296 Matura i egzaminy wstępne 296 Studenci i szkoły wyższe 297 Finansowanie uczelni - koszt kształcenia 299 Podsumowanie 300 Zadania i problemy do dyskusji 301 Zalecana literatura 301 Część trzecia. Praca, zatrudnienie, polityka rynku pracy 305 17. Praca ludzka. Stare i nowe konteksty dyskursu o pracy Grażyna Firlit-Fesnak 305 Praca ludzka w szerokim znaczeniu aktywności człowieka 305 Definiowanie pracy 305 Przedmiot pracy 307 Osoba ludzka w procesie pracy 308 Społeczny wymiar pracy 309 Cechy pracy ludzkiej 310 Wartościowanie pracy 314 Praca jako towar 314 Godna praca 316 Autoteliczna wartość pracy 321 Podsumowanie 323 Zadania i problemy do dyskusji 324 Zalecana literatura 324 18. Świat pracy najemnej w Polsce w procesie przemian Jacek Męcina 325 Rozumienie pracy w różnych perspektywach naukowych i historycznych a wyzwania współczesne 325 Zmiany form, organizacji i ochrony pracy 329 Deregulacja, elastyczność i atypowe formy zatrudnienia a zatrudnienie niepracownicze 335 Przyszłość pracy najemnej 338 Podsumowanie 343 Zadania i problemy do dyskusji 344 Zalecana literatura 344 19. Polski rynek pracy, zatrudnienie i bezrobocie Jacek Męcina 345 Wprowadzenie - omówienie zjawisk i tendencji na polskim rynku pracy 345 Definicje i modele rynku pracy 347 Koncepcje teoretyczne rynku pracy i współczesne tendencje jego rozwoju 355 Interpretacja kluczowych pojęć związanych z rynkiem pracy, zatrudnieniem i bezrobociem 360 Podsumowanie 364 Zadania i problemy do dyskusji 366 Zalecana literatura 366 20. Polityka rynku pracy Małgorzata Szylko-Skoczny 367 Polityka społeczna wobec zmian zachodzących na rynku pracy 367 Cele, zadania, zakres polityki rynku pracy 369 Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego bezrobotnym 372 Aktywizacja zawodowa bezrobotnych 374 Ocena polityki rynku pracy 378 Podsumowanie 383 Zadania i problemy do dyskusji387 Zalecana literatura 387 21. Prawo pracy a polityka społeczna Jacek Męcina, Tomasz Niedziński 388 Prawo pracy a zatrudnienie 388 Ochronne funkcje prawa pracy 390 Deregulacja rynku pracy a ochronna funkcja prawa pracy 392 Podsumowanie 398 Zadania i problemy do dyskusji 399 Zalecana literatura 399 22. Równe traktowanie i praktyki dyskryminacyjne w świecie pracy Grażyna Firlit-Fesnak 400 Równość i równe traktowanie - interpretacja pojęć 400 Dyskryminacja zaprzeczeniem równego traktowania 405 Równe prawa - nierówne szanse. Uwarunkowania równego traktowania oraz praktyk dyskryminacyjnych ze względu na płeć w polskim świecie pracy 409 Równe traktowanie kobiet i mężczyzn w świetle prawa 409 Segmentacja/segregacja zatrudnienia według płci 412 Aktywność zawodowa, zawody i sektory kobiecego i męskiego zatrudnienia w Polsce 413 Różnica wynagrodzeń pomiędzy kobietami i mężczyznami 416 Skala dyskryminacji ze względu na płeć w polskim świecie pracy 419 Podsumowanie 422 Zadania i problemy do dyskusji 423 Zalecana literatura 423 23. Polityka społeczna a dialog społeczny Jacek Męcina 424 Pojęcie i cele dialogu społecznego 424 Formy i płaszczyzny dialogu społecznego 427 Podstawy prawne dialogu społecznego w Polsce 428 Rada Dialogu Społecznego 430 Wojewódzkie Rady Dialogu Społecznego 434 Trójstronne zespoły branżowe 435 Rada Rynku Pracy 436 Wpływ dialogu społecznego na relacje pracodawca-pracownicy 437 Dialog społeczny na poziomie europejskim 439 Podsumowanie 440 Zadania i problemy do dyskusji 441 Zalecana literatura 441 24. Kontrowersje wokół koncepcji ,,państwa pracy" Włodzimierz Anioł 442 Wprowadzenie 442 Ewolucja od welfare do workfare? 444 Przypadek państw skandynawskich 445 Państwo pracy w innych krajach 449 Dyskusyjne rezultaty polityki workfare 452 Podsumowanie 454 Zadania i problemy do dyskusji 455 Zalecana literatura 455 Cześć czwarta. Kierunki rozwoju polityki społecznej - konteksty krajowy i międzynarodowy 459 25. Lokalna polityka społeczna Roman Wasylewski 459 Terminologia 459 Decentralizacja polityki społecznej - uwarunkowania socjopolityczne 460 Decentralizacja usług społecznych - uwarunkowania ekonomiczne 461 Polityka społeczna centralna i lokalna - podstawowe dane 462 Polityka społeczna gmin, powiatów i województw 464 Polityka społeczna a rozwój lokalny 466 Modele polityki lokalnej 468 Podsumowanie 469 Zadania i problemy do dyskusji 470 Zalecana literatura 470 26. Rola organizacji trzeciego sektora w usługach społecznych w Polsce Ewa Leś 472 Koncepcja trzeciego sektora i usług społecznych 472 Trzeci sektor w usługach społecznych w latach 1989-2018 476 Rola organizacji społecznych w świadczeniu usług zinstytucjonalizowanych 477 Podsumowanie 491 Zadania i problemy do dyskusji 492 Zalecana literatura 492 27. Reformy wprowadzające mechanizmy rynkowe do polityki społecznej Agata Krencik, Jolanta Supińska 493 Dobre i złe skutki działania rynku - różne punkty widzenia 493 Gospodarka 495 Sposoby komercjalizacji 497 Komercjalizacja w polskiej polityce społecznej 498 Prywatyzacja założycielska 499 Urynkowienie 501 Decentralizacja towarzysząca komercjalizacji usług społecznych 503 Komercjalizacja siły roboczej i płac 504 Co komercjalizować? 506 Podsumowanie 507 Zadania i problemy do dyskusji 507 Zalecana literatura 508 28. Charakterystyka wybranych modeli polityki społecznej Mirosław Księżopolski 509 Wprowadzenie 509 Typologia Gosty Espinga-Andersena 511 Typologie powstałe po 1990 roku 513 Modele polityki społecznej w krajach europejskich 516 Model skandynawski 516 Model anglosaski 517 Model kontynentalny 517 Model południowoeuropejski 518 Model wschodnioeuropejski 519 Polityka społeczna w Polsce po 1990 roku 521 Podsumowanie 523 Zadania i problemy do dyskusji 523 Zalecana literatura 524 29. Europejski model socjalny - założenia a praktyka Mirosław Księżopolski 525 Pojęcie europejskiego modelu socjalnego 525 Europejskie standardy socjalne 527 Zasada sprawiedliwości społecznej 528 Polityka społeczna i polityka gospodarcza 529 Rozwinięte instytucje dialogu społecznego 530 Pozostałe specyficzne standardy 531 Polityka społeczna w krajach Unii Europejskiej a europejski model socjalny 533 Perspektywy europejskiego modelu socjalnego w globalizującej się gospodarce 535 Podsumowanie 538 Zadania i problemy do dyskusji 539 Zalecana literatura 540 30. Transnacjonalizacja polityki społecznej Włodzimierz Anioł 541 Wprowadzenie 541 Wpływ globalizacji na krajową politykę społeczną 544 Kształtowanie się światowego rynku pracy i usług 547 Instytucjonalizacja międzynarodowej polityki społecznej 550 Polityka społeczna Unii Europejskiej 554 Perspektywy europejskiej integracji socjalnej 558 Podsumowanie 560 Zadania i problemy do dyskusji 561 Zalecana literatura 561 31. Międzynarodowe standardy w polityce społecznej Gertruda Uścińska 563 Wprowadzenie 563 Międzynarodowa Organizacja Pracy 565 Prawodawstwo Międzynarodowej Organizacji Pracy 565 Rozwiązania Międzynarodowej Organizacji Pracy a polski system zabezpieczenia społecznego 566 Rada Europy 568 Ustawodawstwo Rady Europy 568 Regulacje Rady Europy a ustawodawstwo polskie 570 Unia Europejska 572 Regulacje Unii Europejskiej 72 Regulacje Unii Europejskiej a polski system zabezpieczenia społecznego 576 Podsumowanie 579 Zadania i problemy do dyskusji 579 Zalecana literatura 580 Aneks Grażyna Firlit-Fesnak 583 1. Diariusz polityki społecznej w Polsce w latach 1918-2018 583 Część pierwsza. II Rzeczpospolita: lata 1918-1939 585 1. Praca 585 1.1. Ochrona pracy 585 1.2. Zatrudnienie i bezrobocie 588 2. Ubezpieczenia społeczne 589 3. Opieka społeczna 591 4. Ochrona zdrowia 592 5. Mieszkalnictwo 593 6. Edukacja 594 Część druga. Polska Ludowa: lata 1944-1989 595 1. Praca 596 1.1. Ochrona pracy 596 1.2. Polityka zatrudnienia 597 2. Ubezpieczenia społeczne 599 3. Opieka społeczna/pomoc społeczna 601 4. Ochrona zdrowia 603 5. Mieszkalnictwo 604 6. Edukacja 606 Część trzecia. III Rzeczpospolita: lata 1989-2018 607 1. Praca 608 1.1. Ochrona pracy 608 1.2. Zatrudnienie i bezrobocie 609 2. Ubezpieczenia społeczne 610 3. Pomoc społeczna 611 4. Opieka zdrowotna 612 5. Mieszkalnictwo 614 6. Edukacja 615 2. Wybitni ludzie nauki i zarządzania polską polityką społeczną w latach 1918-2018 617 3. O autorach 622 Bibliografia 626 Spis tabel, schematów, rysunków i wykresów 659 Indeks nazwisk