Od Parandowskiego do Stasiuka. Rosja w literaturze polskiej ostatniego stulecia

Tadeusz Sucharski, Od Parandowskiego do Stasiuka. Rosja w literaturze polskiej ostatniego stulecia, Wydawnictwo słowo/obraz terytoria, GdaĂąsk 2023, s. 332. Tadeusz Sucharski jest wybitnym badaczem literatury polskiej i rosyjskiej XX wieku, czego dowodem niewątpliwie stała się niniejsza monografia. Książka ta to zbiór szkiców poświęconych rozmaitym formom ekspresji problemu Rosji/ ZSRR w literaturze polskiej minionego stulecia. Autor podejmuje na jej kartach ważkie wnioski oraz rozwija nieznane dotąd perspektywy. Uporządkowana struktura – dziesięć rozdziałów poświęconych szerokiemu spektrum zagadnieĂą, układa się w ciekawą i przejrzystą, a niełatwą przecież, historię relacji polsko-rosyjsko-radzieckich. Horyzont badawczy otwierają teksty literackie i publicystyczne z okresu międzywojnia, zamykają zaś – powstałe niemal sto lat później. Refleksje Autora – przedstawione w zajmującej eseistycznej formie – poparte szeroką bibliografią oraz bogatym materiałem badawczym, okazują się interesujące nie tylko dla filologa-literaturoznawcy, lecz także dla każdego zainteresowanego tematem polsko-rosyjskich związków minionego wieku. Autor bowiem operuje bardzo przystępnym, zrozumiałym językiem – unika przeintelektualizowanych form zdaniowych oraz skomplikowanych terminów fachowych. Jego książka pasjonująco rysuje historię dwóch Sąsiadów na przestrzeni epoki pełnej zawirowaĂą, niepokoi oraz wewnętrznych i zewnętrznych zmian politycznych. Wszystkie te czynniki znajdują odzwierciedlenie w literaturze, co Sucharski wnikliwie dostrzega i dokładnie wyjaśnia. W świetle współczesnej sytuacji geopolitycznej związanej z paĂąstwem rosyjskim i działaniami, podejmowanymi przez tamtejszych polityków, jest to pozycja ważna i bardzo aktualna. Pokazuje bowiem mechanizm nie tylko literacki, lecz także – a może przede wszystkim – społeczny, związany z decyzjami podejmowanymi przez włodarzy kraju. Recepcja literacka jest wszakże wynikiem panujących nastrojów społeczno-politycznych, zaś sama literatura w każdej formie (powieści, opowiadania, poezja, dramaty) odpowiada, pośrednio lub bezpośrednio, na pytania zadawane przez czytelnika oraz porusza panującą w danym momencie dziejowym problematykę. Monografia Sucharskiego jawi się zatem jako nie tylko porządkująca literaturę i krytykę dwudziestego stulecia, lecz także jego burzliwą historię. Autor w swoich tekstach nie unika trudnych, a nawet chaotycznych, kolei losu omawianej epoki. Wręcz przeciwnie – z dużą dozą świadomości, popartą materiałami źródłowymi z epoki (pamiętniki, wspomnienia) opisuje wydarzenia z dzisiejszego punktu widzenia – przełomowe. Jednak za sprawą Kronikarzy, którym niejako oddaje głos, opowieści te nie są ukazane w sposób doniosły i wysoki, lecz niemal domowy, indywidualny, opowiedziany z perspektywy jednostki, a nie zbiorowości. Jest to o tyle ciekawy zabieg, gdyż daje czytelnikowi wgląd także w psychikę żyjących w tamtych czasach i warunkach Polaków. Lektura monografii badacza porządkuje – co sam Autor zaznacza już w pierwszych zdaniach Uwag wstępnych – obraz wzajemnych relacji polsko-rosyjsko-radzieckich. Sucharski bowiem w ciągu wielu lat pracy naukowej dostrzegł potrzebę takiego uporządkowania i ukonkretnienia problemu, gdyż zarówno ze strony polskiej, jak i rosyjskiej jest on niezrozumiały i niejako spychany na margines, co ilustruje własnym prywatnym przykładem zawartym w Uwagach wstępnych. Fakt ten dodatkowo podkreśla wagę omawianych tekstów jako kluczowych w zrozumieniu wielowiekowej, burzliwej relacji sąsiedzkiej. Autor skupia się także na zagadnieniu europejskości i azjatyckości samej Rosji, czego ślady wielokrotnie przewijają się w trakcie lektury kolejnych szkiców. Pod względem merytorycznym monografia spełnia wszelkie oczekiwania naukowo-poznawcze. W sposób niepozbawiony subtelności i wyczucia oraz znajomości tematu przedstawia najważniejsze zagadnienia problemowe oraz zarysowuje kolejne pola do badaĂą dla przyszłych badaczy literackich związków polsko-rosyjskich. Pod względem techniczno-formalnym zdarzały się Autorowi drobne potknięcia językowe oraz interpunkcyjne, jednak nie były one tak rażące, by przeszkadzały w czytelnym zrozumieniu przekazu. Sama okładka książki – obraz Borisa Kustodijewa pod tytułem Bolszewik, dobrze komponuje się z treścią oraz w charakterystyczny sposób zwraca uwagę odbiorcy na tę pozycję. Podsumowując, książka Tadeusza Sucharskiego jest wartościową lekturą, przeznaczoną zarówno dla znawców tematu, jak i dla czytelników dopiero chcących się z nim zapoznać. Jej uporządkowana budowa formalna, przejrzysta struktura i ciekawa treść okażą się niebywałym doświadczeniem lekturowym i poznawczym.