Humanizm performatywny: polemika z filozofią w praktyce literackiej Witolda Gombrowicza

Spis treści książki

Słowo od autora   5

1. Wprowadzenie   7
2. Filozofia jako obsesja: Witold Gombrowicz (1904–1969)   13
2.1. Introitus – Gombrowicz jako przedstawiciel oświeconego sarmatyzmu   13
2.1.1. Gombrowicz i filozofia: między fascynacją i sceptycyzmem   13
2.2. Lektury filozoficzne: poszukiwanie śladów   18
2.3. Gombrowiczowska interpretacja nowoczesnej filozofii: „wielka redukcja”   26
2.3.1. Pierwsza redukcja: wątpienie w pewność istnienia świata – Kartezjusz i Kant   27
2.3.2. Redukcja u Schopenhauera: bezsilność rozumu
w wirze woli   30
2.3.3. Rzeczywistość jako stawanie się: dialektyka Hegla   32
2.3.4. Niedocieczona indywidualność: Kierkegaardowski
głos za jednostką   33
2.3.5. Redukcja jako bunt przeciwko filozofii systemowej: egzystencjalizm   35
2.3.6. Redukcja fenomenologiczna   36
2.3.7. Egzystencjalizm jako filozofia subiektywności   37
2.3.8. Jestestwo jako samostwarzanie siebie: uwagi do Heideggerowskiego Sein und Zeit   42
2.3.9. Redukcja socjologiczna: marksizm   47
2.3.10. Redukcja fizjologiczna: Friedrich Nietzsche   49
2.3.11. Podsumowanie: kontury „wielkiej redukcji”   51
2.4. Egzystencjalizm jako główny punkt ciężkości   53

3. Literatura – filozofia: kontury pola napięć   56
3.1. Literatura i filozofia: konstelacje kulturowe   56
3.2. Prakseologia Deleuze’a i Guattariego skontrastowana z tekstualizmem Derridy   64
3.3. Od cytatu do simulakrum: krytyka badań nad Gombrowiczem   71
3.4. Praktyka symulacji: aplikacja filozofii w simulakrum literackim   74
3.5. Performacja repetycyjna: tekst literacki jako simulakrum   80
3.6. Literacka praktyka tworzenia sieci: tekst literacki jako kłącze   84

4 . Konfrontacja z „nieludzkim” – humanizm literatury  90
4.1. „Nieludzkie”: ból, negatywność i derealizacja   90
4.2. Humanizm performatywny – pragmatyka literatury   108
4.2.1. Doświadczenie negatywności – „pozaludzkie” i rzeczywistość   108
4.2.2. Negatywność literacka jako depragmatyzacja pozytywności filozoficznej   109
4.2.3. Humanizm literacki: operowanie „pozaludzkim”   114

5. Ślub: poza „albo – albo”   118
5.1. Założenia gatunkowe: dramat postdramatyczny   118
5.2. Świadomość uprzestrzenniona – zatrzymane samozapośredniczanie siebie   129
5.3. Przekształcenie mesjanizmu romantycznego
w dialektykę egzystencjalną   132
5.3.1. Poetyka snu i jej wymiary   132
5.3.2. Sen jako medium wglądu w proces historyczny   134
5.3.3. Teleologia formy: szczeble emanacji ducha   138
5.3.4. „Bóg jest martwy”: od „Kościoła Boga” do „Kościoła ludzkiego”   145
5.3.5. Dialektyka czynu   153
5.3.6. Zniżony mesjanizm – wyzwolona egzystencja   162
5.4. Powtórzenie i rozpacz: dialektyka egzystencji u Kierkegaarda   165
5.4.1. Dialektyka egzystencji – formy obcowania z historią   166
5.4.1.1. Możliwości egzystencji: esteta   167
5.4.1.2. Możliwości egzystencji: „bycie sobą” i egzystencja etyczna   169
5.4.1.3. Egzystencja w historii: między powtórzeniem a rozpaczą   173
5.4.1.4. Zniżona egzystencja: zdepotencjalizowane „bycie
sobą” w Ślubie Gombrowicza   179
5.4.2. Powojenna dramatyka: egzystencjalizm – dramat
absurdu   183
5.4.2.1. Praca nad „byciem sobą” I: dywergencje
w porównaniu z Les mouches Jeana Paula Sartre’a   183
5.4.2.2. Praca nad „byciem sobą” II: dywergencje
w porównaniu z teatrem „absurdu”   189
5.4.2.3. Wynik  192
5.5. Podsumowanie   193

6. Pornografia: narracyjna symulacja nowej rzeczywistości antropologicznej   198
6.1. Wprowadzenie   198
6.2. Punkt wyjścia: recepcja powieści – konteksty historii literatury  199
6.2.1. Recepcja   199
6.2.2. Kontekst historii literatury I: doświadczenie wojny   200
6.2.3. Kontekst historii literatury II: dwór wiejski jako chronotopos   204
6.2.4. Kontekst historii literatury III: Pornografia jako powieść nietzscheańska   208
6.3. „Bóg jest martwy” – filozofia Nietzschego w Pornografii  209
6.3.1. Powieść jako simulakrum: powtórzenie filozofii   209
6.3.2. „Śmierć Boga”: desakralizacja i dotarcie
do rzeczywistości   211
6.3.3. Nietzscheańska formuła „Bóg umarł” i doświadczenie woli mocy   216
6.3.4. Zwrot perspektywy interpretatorskiej: od „Boga”
ku „młodemu człowiekowi”   221
6.3.5. Desakralizacja w kręgu nowoczesnej literatury:
Thomas Mann i James Joyce   225
6.3.6. Interpretatoryka w duecie: Nietzscheańskie
stwarzanie świata w Pornografii   230
6.3.7. Uspołeczniona wola mocy: postludzki świat
w Pornografii   242
6.3.8. Zanikowe formy „ludzkiego”: „dzieciństwo” i „młodość”   252
6.3.9. Przeciwstawienie dwu powieści nietzscheańskich:
Doktor Faustus i Pornografia   268
6.4. Zakończenie: Pornografia jako medium nowego
humanizmu   276

7. Kosmos: rozstanie z ontologią   279
7.1. Kosmos: powstanie – treść; struktura rozdziału   279
7.2. Heideggerowskie Sein und Zeit w maszynerii Kosmosu   282
7.2.1. Afiliacje filozoficzne: Sein und Zeit Martina Heideggera   282
7.2.2. Kosmos: kłopotliwe doświadczenie świata –
rzeczywistość rozproszona   284
7.2.3. Budowa świata w Sein und Zeit: światowość i znaczeniowość   291
7.2.4. „Odświatowienie” w Sein und Zeit a derealizacja w Kosmosie   299
7.2.5. Derealizacja jako temporalny proces   308
7.2.6. Obcowanie ze znaczeniowością – samoutwierdzanie siebie w zderealizowanym świecie   310
7.2.6.1. Leon i technika samoograniczania siebie   310
7.2.6.2. Leon jako ucieleśnienie egzystencji estetycznej –
echa Kierkegaarda   312
7.2.6.3. Granice samoutwierdzenia siebie   315
7.3. Zmienne konteksty: afiliacje literackie Kosmosu   317
7.3.1. Literackie odświatowienie: kontyngencja i absurd
w La nausée Sartre’a   319
7.3.2. Enigmatyka przedmiotów: Les gommes
Robbe-Grilleta   323
7.3.3. Dywergująca faktyczność: Gumy – Mdłości – Kosmos   328
7.3.4. Poza absurdem: Beckett – Gombrowicz – Camus   329
7.3.5. Tajemnica istnienia jako ocalenie doświadczenia świata: ontologia Stanisława Ignacego Witkiewicza   333
7.3.6. Powieść jako epistemologia narracyjna: Pałuba Karola Irzykowskiego   339
7.3.7. Kosmos w kontekście historii literatury – résumé   344
7.4. Kosmos: narracyjna depotencjalizacja semantyki ontologicznej   345

8. Dziennik: narracyjne operowanie samym sobą   352
8.1. Divertimento: z historii gatunku   352
8.2. Indywidualność jako praktyka tekstualna:
performatywne „bycie sobą”   362
8.2.1. Nietzscheańska idea samozachowania siebie poprzez samoposzerzanie siebie   365
8.2.2. Od „ja” do „on”: Gombrowiczowskie
samoprzekraczanie siebie w Dzienniku   376
8.3. Performatywne przezwyciężenie Nietzscheańskiej
krytyki subiektywności   377
8.4. Strategia humanizacji: spotkanie z „transludzkim”   382
8.5. Humanizm performatywny: Dziennik między
humanizacją a derealizacją   391
8.6. Historyczne przeciwstawienie: humanizacja poprzez
pracę w ujęciu Stanisława Brzozowskiego   393
8.7. Negatywność „transludzkiego”: kłopotliwe założenia moralności   397
8.7.1. Negatywność – obcość świata – samoumiejscawianie
siebie   397
8.7.2. Rozbłysk „transludzkiego” w moralności – wola moralności   400
8.7.3. Retrospektywne spojrzenie na koncepcję Kanta: depotencjalizacja idei celowości świata   404
8.7.4. Narracyjna refleksja nad kłopotliwymi przesłankami moralności   409
8.8. Symulacja derealizacji: wariacje fenomenologiczne I  411
8.8.1. Motyw groteskowości ciała: ciało pokawałkowane   411
8.8.2. W zaklętym kręgu ciała: obsesyjna rzeczywistość   411
8.8.3. Przesłanki filozoficzne: L’être et le néant Jeana Paula
Sartre’a   416
8.8.4. Proces derealizacji: narracyjne modyfikowanie filozofii   418
8.9. Pobyt w Berlinie: dokuczliwa obecność nazizmu   421
8.9.1. Wariacje fenomenologiczne II: derealizacja a historia   421
8.9.2. Nierzeczywistość Berlina: obsesyjna obecność historii   422
8.9.3. Narracyjne wspomnienie – między Nietzscheańską autokreacją a derealizacją   429
8.10. Podsumowanie   432

9. Zakończenie   434

10. Bibliografia   440
10.1. Teksty Witolda Gombrowicza   440
10.2. Pozostała literatura   441

Indeks nazwisk   485 

pokaż cały spis treści

ukryj recenzje