Dziennik z lat 1914-1919. Wszystko, co kochałam

Lipiec 1914, Ołyka na Wołyniu. Obchody złotego wesela Ferdynanda Radziwiłła i Pelagii z Sapiehów. Przygotowano liczne atrakcje: wystawne uczty, tańce, fajerwerki. Tymczasem Europa stoi u progu konfliktu, który pochłonie miliony ofiar i na zawsze zmieni jej oblicze. Wielka wojna, rewolucja w Rosji, niszczenie dworów polskich na Kresach , sukcesy i porażki oręża polskiego, w końcu powrót Józefa Piłsudskiego do kraju i odradzania się państwowości polskiej - w Dzienniku historia jest wszechobecna. Jednak dla Potockiej lata 1914-1919 to przede wszystkim osobiste dramaty: w pierwszych miesiącach wojny ginie jej ukochany syn Tomasz, w roku 1917 umiera jedyna siostra, Aniela z Potockich Zamoyska, a na śmierć w okopach są narażeni syn Jan Tomasz Potocki, zięć Adam Zamoyski i wnuk Leszek Zamoyski. Potocka traci posiadłość w Peczarze nad Bohem, w dawnym województwie bracławskim, a jej znajomi, krewni i sąsiedzi - dach nad głową, zabezpieczenie materialne, często zaś także życie.

Wyjechali już Adaś do Stawki, Leszek do Piotrogrodu, skąd jedzie z synami Józefa Potockiego do swego pułku na front. Wydaje się to nieprawdopodobne, a jednak tak jest. On spokojny, wesoły. Twarz niemalże dziecinna, a wyraz twarzy już stanowczy, widać w nim wolę. Marynka trzyma się dzielnie. Nie mogę być słabszą od niej. Ale mi ciężko.

(Wpis z 17 marca 1916 roku)

Joanna Zofia Potocka (1851-1928) - urodziła się w Chrząstowie (obecnie dzielnica Koniecpola k. Częstochowy), w dobrach Potockich herbu Pilawa. Była córką Wandy z Ossolińskich Potockiej herbu Srebrna Pilawa, późniejszej Stanisławowej Jabłonowskiej, i Tomasza Aleksandra Adama Antoniego Potockiego. Obie rodziny po mieczu i po kądzieli zaliczały się do najznakomitszych w Rzeczypospolitej. Potocka swoje najlepsze lata spędziła w Peczarze, ukraińskiej siedzibie nad rzeką Boh, gdzie wiodła życie u boku męża i gdzie przyszły na świat jej dzieci.

Grażyna Rolak (1954) - magister filologii klasycznej. W latach 1994-2015 kustosz w Dziale Starych Druków Zakładu Narodowego im. Ossolińskich. Organizatorka wielu wystaw. Współpracuje z Zakładem Bibliografii Polskiej im. Karola Estreichera przy tworzeniu kolejnych tomów bibliografii poloników XV-XVIII w.