- Ur. 20 kwietnia 1807 w Lublinie
- Zm. 2 grudnia 1872 w Krakowie
- Najważniejsze dzieła
- Pieśni Janusza (1835), Przygody [Wypadki] JPana
Benedykta Winnickiego w podróży jego z Krakowa do Nieświeża 1766 roku
i powrót w dom rodzicielski (1840), Pieśń o ziemi naszej (1843), Historia szewca Jana Kilińskiego (1843), Wachmistrz Dorosz na Litwie (1845), Obrazy z życia i z podróży (1846), Mohort (1855), Z podróży po
burzy (1856), Z więzienia (1863), Kilka kart z krwawego rocznika (Lipsk, 1863), Obrazy z życia i natury (1869-70)
Poeta (pseud. lit. Janusz) i geograf. Ojciec jego, Franciszek Ksawery
Pohl, był Niemcem z Warmii, urzędnikiem w służbie austriackiej w
Lublinie, zaś matka miała korzenie francuskie; po ślubie w 1800 r.
zaczęli zapisywać swoje nazwisko: Poll; syn dokończył polonizacji
pisowni. Kształcił się w gimnazjum we Lwowie i kolegium jezuickim w
Tarnopolu (w 1823 r. po śmierci ojca; ukształtowało to typ jego
religijności); podczas studiów na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu
Lwowskiego zaprzyjaźnił się z Augustem Bielowskim i Ludwikiem
Nabielakiem, co zwróciło jego zainteresowania ku folklorowi i innym
,,starożytnościom" słowiańskim (efektem był m.in. przekład polskich
pieśni gminnych Volkslieder der Polen wyd. 1833). Odbył
kilkumiesięczną podróż z Galicji na Litwę przez Wołyń i Polesie, by
jesienią 1830 r. objąć posadę zastępcy lektora języka i literatury
niemieckiej na Uniwersytecie Wileńskim. W kwietniu 1831 r. przystąpił
do powstania listopadowego, walcząc pod komendą gen. Chłapowskiego.
Uzyskał rangę podporucznika oraz odznaczenie orderem Virtuti Militari,
następnie jako wysłannik gen. Bema organizował pomoc dla powstańców
udających się na emigrację przez Niemcy do Francji. Wróciwszy do
Galicji w 1832 r., działał początkowo w ruchu spiskowym (należał do
Związku Dwudziestu Jeden, współpracował z Sewerynem Goszczyńskim), ale
stopniowo zaczął skłaniać się ku poglądom bardziej ugodowym i
konserwatywnym, związawszy się z Komitetem Patriotycznym kierowanym
przez hr. Ksawerego Krasickiego, który zapewnił poecie również
stabilizację materialną. Idee powstańcze i romantyczno-socjalistyczne
porzucił Pol w 1846 r. podczas rzezi galicyjskiej, kilkakrotnie pobity
przez chłopów, a w końcu oddany przez nich w ręce władz zaborczych.
Jeszcze podczas Wiosny Ludów był krótko w 1848 r. adiutantem sztabu
lwowskiej Gwardii Narodowej, czemu kres położyły podejrzenia o
współpracę z zaborcą (Pol bronił się przed zarzutami w utworach
Widzenie Janusza i Słowo a Sław). Ostatecznie stał się
propagatorem legalizmu politycznego, tradycjonalizmu, postawy
antydemokratycznej i ,,katechizmowej" moralności.
Wiele podróżował po dawnych terenach Polski: w latach 30. ukrywając
się przed represjami władz zaborczych, później podejmując planowe
wędrówki i zbierając materiały do publikacji w redagowanym przez
siebie wydawnictwie Biblioteki Naukowego Zakładu im. Ossolińskich we
Lwowie. Zrodziły się stąd Obrazki z życia i podróży poświęcone
Tatrom (i góralom, ludziom prawdziwie wolnym), stąd Pieśń o ziemi
naszej, poetyckie opisy poszczególnych regionów Polski, stąd wreszcie
prace naukowe z zakresu etnografii i geografii Polski, docenione w
pełni dopiero pośmiertnie. W latach 1849-1853 Pol podjął się
pionierskiej pracy stworzenia i poprowadzenia drugiej w Europie
katedry geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim; opierając się na
metodologii Rittera i Humboldta ufundował podwaliny nowoczesnego
nauczania geografii, zdołał również zapoczątkować edukację nauczycieli
geografii, zanim, oskarżony o nielojalność wobec władz zaborczych,
został usunięty z uczelni, a katedrę zlikwidowano.
W 1863 r. za podręcznik dla kleryków Geografia Ziemi Świętej dostał
Krzyż Kawalerski Orderu św. Grzegorza od papieża Piusa IX. Pod koniec
życia osiadł w Krakowie, od 1868 r. całkowicie ociemniały, nadal
pozostawał czynny naukowo; jego lektorem był Władysław Bełza. W 1872
został członkiem Akademii Umiejętności.
Spoczywa w Krypcie Zasłużonych w podziemiach kościoła oo. Paulinów na
Skałce w Krakowie.
Z jego utworów poetyckich najpopularniejsze stały się jego liryki
powstańcze: niektóre z Pieśni Janusza wydanych w 1835 r. w Paryżu,
np. Krakusy, Pierwsza rocznica 29 listopada, Śpiew z mogiły
(do tej ostatniej muzykę skomponował Fryderyk Chopin) oraz żarliwie
patriotyczne utwory, takie jak Sygnał ze zbioru opublikowanego w
1863 r. w Lipsku.
