Sztuka wojny według Machiavellego

Na podstawie angielskich przekładów autorstwa Henry'ego Nevilla (1675 i 1680) oraz Petera Whitehorne'a (1560), tudzież przekładu rosyjskiego, jak również treści w języku oryginału przetłumaczył i przypisami współczesnymi opatrzył Zdzisław Płoski.

Materiały na okładkę książki Sztuka wojny według Machiavellego wybrane przez zpl-a

Czy Sztuka wojny według Machiavellego to przebrzmiałe dzieło o ustawianiu szyków? Odpowiedź zależy od tego, jak i co zechcemy z niej wyczytać. Oto trzy przykłady.

"Nie ma bowiem nic bardziej groźnego nad piechotę, złożoną z tych, co z zarabiania na wojnie zawód swój uczynią. Wtedy musisz wywoływać wojny nieustannie lub opłacać się im wszystkim, ryzykując inaczej, że królestwo zostanie ci przez nich odebrane". Brzmi to jak jakieś bajanie o zamierzchłych czasach. Pomińmy jednak szczegóły "realizacyjne" i pomyślmy o współczesności. Zarabianie na wojnie? Skojarzmy to z ciągiem konfliktów, które tlą się w świecie nieustannie, a czasem rozpalają wielkim ogniem. Co leży u ich podstaw?

Albo weźmy taką uwagę (i zapomnijmy, że dotyczyła rzymskich legionów): "Aby jednak uniknąć szkód, jakie przedłużanie tych działań mogłoby im samym wyrządzić, widząc, że czasy się nie zmieniają, zmieniali ludzi (...)". Proste, prawda? I w tych samych celach: żeby nie obrastali w piórka i żeby nas nie wysadzili z siodła. Ktoś powie, że to zdania wyrwane z kontekstu. Sęk w tym, że kontekst - i owszem - się zmienił, nie zmieniły się natomiast cele: władza, dominacja, narzucanie własnych wizji otoczeniu, światu.

"Potrzebowali więc ludzi w kwiecie wieku, co się mieni latami od osiemnastu do trzydziestu pięciu, kiedy to ich nogi, ręce i oczy pracowały zbornie, i nie czekali aż opadną w nich siły, czy nikczemność jaka zagnieździ się w ich głowach". To kolejny fragment z jednej tylko strony. I tu by można się zdziwić: dziś średnia wieku jest dwukrotnie większa niż za tamtych czasów, a jednak... żeby nikczemność jaka nie zagnieździła się w ich głowach. Tak wtedy, jako i dzisiaj. I tak dalej. Z książki Sztuka wojny według Machiavellego przykładów zetlałych w słowie a wciąż świeżych treścią można czerpać nieprzebranie. Czytajcie więc Machiavellego! Przynajmniej uwolnicie się od pewnej ułudy.

Choć są i praktyczne powody - choćby ten:

"Król mój nagradza mnie i poważa nie tyle za moją sztukę wojenną, co za to, że potrafię doradzić mu w czasie pokoju". A Machiavelli naprawdę doradza. Różne rzeczy mu można zarzucić, lecz nie to, że nie służy radą. Oto wybór tych rad. Inne znajdzie Czytelnik w książce.

"Ludzie nie cierpią z powodu rzeczy, do których nawykną".

"Nadto nieraz się zdarza, że odważny człowiek dosiada lękliwego konia lub nikczemny jeździec ma pod sobą konia dzielnego, a ta różnica w dzielności musi prowadzić do nieporządków".

"Koń - zwierzę rozumne, wyczuwa niebezpieczeństwo i niespieszno mu wystawiać się na nie".

"Bo nie blask kamieni i złota sprawia, że wróg się wam poddaje, lecz tylko strach przed wojskiem".

"Błędy popełniane w innych sprawach można czasem naprawić i później, lecz popełniane na wojnie karane są natychmiast i naprawić ich już nie można".

"Umiejętność walki czyni ludzi śmielszymi, gdyż nie obawiają się robić rzeczy, których uprzednio wyuczyć by się trzeba".

"Chciałbym również, by posiedli umiejętność pływania, co jest rzeczą wielce przydatną, gdyż nie wszędzie są mosty na rzekach ani łodzie na podorędziu".

"Więc najpierw dziesiętnicy, jeśli mają spełniać to, do czego ich zobowiązano, jest konieczne - o czym mówiłem - ażeby każdy znał swoich żołnierzy, był z nimi na kwaterze, wraz z nimi wykonywał zadania, stał razem z nimi w szyku".

"A w ludziach wielkość urasta i dzielność swą okazują wtedy, gdy się z nich korzysta i gdy są dostrzegani (przez ich księcia, republikę czy króla - ktokolwiek by to był)".

"Za naprawę zepsutych instytucji przychodzi płacić cenę".

"A jeśli nawet w pierwszym szturmie będą jacyś polegli - polegli zawsze będą".

"Jest to zasada ogólna, że temu, czemu nie możesz się przeciwstawić, musisz dać wolną drogę" (por. Tao wojny - przyp. zpl).

"Każda nauka ma swoje ogólne podstawy, na których w większej części się opiera".

"I nikt taki tej funkcji dowódczej otrzymać nie powinien, kto by się wpierw nie dosłużył wszystkich wymienionych stopni".

"Nic tak nie sprzyja możliwości odniesienia sukcesu, jak to, gdy nieprzyjaciel uwierzy, że już się nie podniesiesz, gdyż ludzie często doznają większego uszczerbku, gdy są mniej ostrożni".

"Najlepszym lekarstwem na pomysły nieprzyjaciela jest zrobić śmiele to, do czego on umyśla cię zmusić, ponieważ robiąc to dobrowolnie, uczynisz to tak, aby wyjść na swoje, a jemu zaszkodzić".

"Plany, kiedy zostaną przejrzane, stają się powodem zwycięstwa tego, przeciw któremu przygotowane zostały".

"Znacznie jest bowiem lepiej zdać się łaskę fortuny, kiedy może ci ona sprzyjać, niźli jej nie spróbować w obliczu niechybnej klęski".

"Największe i najważniejsze, czego dowódca świadom być powinien, to obecność wokół niego ludzi lojalnych i mających najwyższe kwalifikacje wojenne, roztropnych, których radzi się nieustannie i z którym waży swe siły i siły nieprzyjaciela"

"Pierwszą oznaką przegranej jest brak wiary w możliwość wygrania".

"Tym, co widać w pełnym świetle, łatwiej jest pogardzać".

"Przekonać i zniechęcić do czegoś niewielu jest bardzo łatwo, bo jeśli słowa nie wystarczą, możesz użyć władzy i siły. Co innego gdy trzeba wykorzenić złowróżbną ideę z tłumu, przeciwną dobru ogółu lub sprzeczną z twoją opinią; to jest trudne, gdyż trzeba ograniczyć się do słów".

"Przemawiając (dowódca), poskramia ich strach, dodaje odwagi, zwiększa upór i rozwiewa kłamstwa, obiecuje nagrody, wskazuje niebezpieczeństwa i drogi ich unikania, upomina, błaga i grozi, rozbudza nadzieje, nagradza, piętnuje i czyni to wszystko, co sprawia, że ludzkie pasje cichną lub się wzmagają".

"Ludzie w bezwładzie zawsze obawiają się ludzi ustawionych w szyku".

"Nowoczesne wojny powodują ubożenie zarówno tych mężów, co je wygrywają, jak i tych, co przegrywają".

"Żądza łupów gubi tego, kto zwyciężył".

"W tej to mierze musisz imać się dwóch różnych środków, gdyż masz się go bać w myślach i uszykowaniu, lecz w słowach i innym zachowaniu widocznym na zewnątrz pokazywać masz, jak bardzo nim pogardzasz".

"Rzeczy spodziewane mniejszą przynoszą szkodę".

"Odpoczynek bez poczucia bezpieczeństwa nie jest odpoczynkiem godziwym".

"Jeśli nie chce się, żeby kto stał się obrońcą skazańca, najlepiej uczynić go jego katem".

"Kto nie zapewni warunków do życia, jest pokonany bez stali".

"Zmień cel, gdy wykryjesz, że nieprzyjaciel go poznał".

"Radź się wielu w sprawach, które są do zrobienia, a tym, co postanowisz, dziel się z nielicznymi".

"W czas pokoju utrzymuj żołnierzy strachem i karą, gdy prowadzisz ich na wojnę - nadzieją i nagrodą".

"Bezbronny bogacz jest nagrodą dla biednego żołnierza".

"Naucz swoich żołnierzy gardzić wystawnym życiem i zbytkownymi szatami".

"Ludzie, którzy chcą czegoś dokonać, muszą najpierw się przygotować, aby wiedzieć, jak wziąć się do rzeczy i potrafić skorzystać z nadarzającej się potem okazji".

"Bo też jako jedna twoja wygrana ściera wszelkie twe złe posunięcia, tak i przegrana twoja w niwecz obraca wszystko, coś uprzednio dobrze zdziałał".

Tę i wiele innych rad odnajdziecie w książce Sztuka wojny według Machiavellego. "Wojsko nie osądzać należy, a naprawiać". I nie tylko wojsko.

Tłumacz