Przegląd Socjologiczny t. 62 z. 2/2013

Niniejszy numer Przeglądu Socjologicznego poświęcony jest problematyce
starości i starzejącej się populacji. Prognozy demograficzne dotyczące wzrostu
liczebnego ludzi starszych wymuszają podejmowanie decyzji politycznych i administracyjnych
przekładających się na projekty zagospodarowania starości,
jako zjawiska nieuchronnego wymagającego namysłu wielu dyscyplin i wsparcia
różnych instytucji. Można zauważyć, że w przeciągu ostatnich kilkudziesięciu
lat przeszliśmy, w ramach socjologii starzenia się (sociology of ageing) i gerontologii
społecznej od paradygmatu straszenia starością i wycofywania się osób
starszych z pełnienia różnych ról społecznych do paradygmatu waloryzowania
starości poprzez promocję aktywnego, dobrej jakości, życia uwarunkowanego
stanem zdrowia. Zarówno w aspekcie poznawczym jak i praktycznym dąży się
do pokazania, że starzy ludzie mają swoje miejsce w rodzinie, społeczności lokalnej,
państwie. Seniorzy stanowią ważną część życia społecznego i kulturalnego,
a zaspokajanie specyficznych potrzeb ludzi starszych może stanowić impuls
dla rozwoju różnych dziedzin gospodarki. Warto przypomnieć, że w 2012 r.
obchodziliśmy Europejski Rok Aktywności Osób Starszych i Solidarności
Międzypokoleniowej (Europen Year for Active Ageing and Solidarity between
Generations 2012), którego celem było stworzenie lepszych możliwości do
aktywnego starzenia się poprzez promowanie działań w obszarze: zatrudnienie,
uczestnictwo w społeczeństwie, niezależne życie. Kluczowe dla różnych projektów
badawczych oraz działań z zakresu polityki społecznej było wskazanie
determinantów biologicznych, społecznych, ekonomicznych implikujących
aktywność i zachowania prozdrowotne.
Artykuły przedstawione w tomie podejmują wybiórczo różne zagadnienia
związane ze starością i starzejącym się społeczeństwem. Prezentują zainteresowania
własne badaczy, mające źródła w socjologicznej refleksji nad starzeniem
się jednostek i populacji. Przyjęta perspektywa pokazuje, że proces starzenia się
biologicznego, psychicznego, społecznego i ekonomicznego jest zindywidualizowany,
zależy od wielu czynników. Seniorzy stanowią grupę zróżnicowaną pod względem wieku, samodzielności, sprawności funkcjonalnej, dlatego wymagają
zróżnicowanego wsparcia instytucjonalnego i solidarności międzypokoleniowej.
Zauważalna zmiana w myśleniu o starszym pokoleniu polega zwłaszcza na konieczności
włączenia ich w proces aktywnego starzenia się, podtrzymania i rozwijania
sprawności funkcjonalnej oraz zmianie społecznego postrzegania starości.
Wraz ze wzrostem populacji ludzi starszych dynamicznie rozwija się gerontologia
traktowana jako nauka badająca procesy starzenia się i starości w różnych
wymiarach, a zwłaszcza biologiczno-medycznym, demograficzno-ekonomicznym
i społeczno-kulturowym. Konstytuują się także nowe obszary badawcze i subdyscypliny
gerontologiczne, jak np. gerontotechnologia, psychogerontologia,
bioetyka gerontologiczna. Przekłada się to na różne interdyscyplinarne projekty
badawcze oraz działania praktyczne zmierzające do aktywizacji środowiska ludzi
starszych oraz tworzenia spójnej polityki społecznej.
Tematyka artykułów niniejszego tomu nawiązuje do trzech istotnych problemów
związanych ze starością i starzejącym się społeczeństwem:
zabezpieczenie społeczne i aktywna polityka społeczna wobec potrzeb
seniorów: dostęp do zasobów instytucjonalnych, sytuacja życiowa człowieka
starszego i odpowiedzialność rodziny;
problemy zdrowia i choroby wieku starszego: dostęp do publicznych i komercyjnych
usług medycznych, medykalizacja starości, racjonowanie wiekowe
usług zdrowotnych, dyskryminacja w systemie opieki medycznej;
procesy demograficzne i ich skutki społeczno-gospodarcze: starzenie się
populacji, osoby bardzo stare i ich potrzeby.
Oprócz tekstów badaczy polskich w tomie przedstawiono dwa artykuły
w języku angielskim, które można potraktować jako przykłady analizy procesów
demograficznych oraz dostępności do usług zdrowotnych, prowadzonych
z różnych perspektyw praktycznych. Prof. David Brown przedstawia sytuację
demograficzną w Polsce na tle procesów demograficznych w innych krajach,
analizując konsekwencje tych procesów dla mieszkańców wsi. Studium prof.
Iwony Sobis pokazuje, w monograficznym ujęciu, regionalne rozwiązywanie
problemów opieki zdrowotnej w Szwecji.
W tomie zawarto również recenzje z czterech monografii powiązanych problemowo
z tematem głównym.
Pozostaje mieć nadzieję, że artykuły zgromadzone w tym tomie Przeglądu
Socjologicznego zainteresują Czytelników, skłonią do namysłu i dyskusji nad
problemami starości w skali jednostkowej i zbiorowej.